Shekhar Gaikwad : एका गावात तिघा भावांमध्ये शेती होती. त्यांपैकी धाकटे दोघे नोकरीनिमित्त शहरात राहायचे व थोरला भाऊ गावी राहत होता. सर्व जमीन एकत्र कुटुंबप्रमुख म्हणून थोरल्याच्या नावावर होती. थोरला भाऊ व्यसनी होता. नशापाण्यासाठी पैसे पाहिजेत म्हणून त्याने वडिलोपार्जित जमिनीपैकी एक तृतीयांश हिस्सा एका शेतकऱ्याला विकून टाकला.
आपल्या थोरल्या भावाने गावातील वडिलोपार्जित जमिनीपैकी एक तृतीयांश जमीन एका शेतकऱ्याला विकली ही गोष्ट शहरात राहणाऱ्या दोन भावांना ते गावी आले तेव्हा त्यांना समजली. ते दोघेही भाऊ त्यांच्या थोरल्या भावाला आपली वडिलोपार्जित जमीन का विकली म्हणून जाब विचारू लागले. परंतु त्यांचा थोरला भाऊ यांचे काहीही बोलणे ऐकून घेत नव्हता.

तो फक्त एवढेच सांगत होता, की माझ्यावर कर्ज झाले होते, त्यामुळे मी माझ्या वाट्याला येणारी जमीन विकून टाकली. तुम्हाला तुमची जमीन आहे, ती जमीन तुम्ही सांभाळा! नंतर ते दोघेही भाऊ जमीन खरेदीदाराला भेटले व त्याच्याशी ही जमीन का खरेदी केली म्हणून भांडण करू लागले. त्या दोन भावांनी सदर जमीन वडिलोपार्जित असल्याचा दावा केला. तर ज्याने जमीन खरेदी केली होती तो म्हणाला, ‘‘ते मला तुम्ही सांगू नका! तुम्ही आणि तुमचे भाऊ एकमेकांत चर्चा करा.’’ वास्तविक मालमत्ता हस्तांतर कायद्याच्या कलम ४४ नुसार अविभाज्य हिस्सा विकता येतो व विकत घेणारी व्यक्ती विकत देणाऱ्याची जागा घेते. खरेदी घेणाऱ्या व्यक्तीने बाजारभावाने रक्कम दिली असल्यामुळे तो इतर भावांचे काहीही म्हणणे ऐकून घ्यायला तयार नव्हता.
सांगावयाचे तात्पर्य म्हणजे मालमत्ता हस्तांतर कायद्यानुसार एकत्रित कुटुंबातील स्वतःच्या हिश्शाची जमीन एक सहधारक दुसऱ्या सहधारकाची संमती न घेता विक्री करून टाकू शकतो.

हिरामणचा दुटप्पीपणा

एका गावात हिरामण नावाचा एक शेतकरी राहत होता. हिरामणच्या नावावर गावात दोन-तीन ठिकाणी जमिनी होत्या. हिरामणच्या शेजारी विठ्ठल नावाच्या शेतकऱ्याची जमीन होती. विठ्ठलने हिरामणला त्याच्या शेतातून जाण्या-येण्यासाठी एका छोट्या रस्त्याची मागणी केली. परंतु हिरामण काही विठ्ठलला रस्ता देण्यास तयार होत नव्हता. विठ्ठलने हिरामणला खूप विनंती केली, त्याच्या पाया पडला, पण हिरामण काही ऐकून घ्यायला तयार नव्हता. हिरामणने विठ्ठलला रस्ताच काय पण पाऊलवाटसुद्धा दिली नाही. ‘‘गावच्या नकाशात असा कोणत्याच प्रकारचा रस्ता माझ्या जमिनीतून जातो असे दाखविलेले नाही. नकाशात जसे आहे तसेच मला करावे लागेल. त्यामुळे मी तुला माझ्या जमिनीतून जाऊ देणार नाही,’’ असे हिरामणने विठ्ठलला सांगितले. विठ्ठलची फार थोडी जमीन असल्यामुळे व तो गरीब असल्यामुळे हिरामण समोर तोसुद्धा काही जास्त बोलू शकत नव्हता.

काही दिवसांनंतर हिरामणने त्याच्याच दुसऱ्या एका शेतात जाण्यासाठी शेजारच्या वामन नावाच्या शेतकऱ्याला त्याच्या शेतातून १० फूट रुंदीचा रस्ता मागितला. वामन मात्र हतबल झाला. वामनने गावात लोकांकडे चौकशी केल्यानंतर त्याला असे समजले, की विठ्ठल नावाच्या शेतकऱ्याला या हिरामणने किती त्रास दिला आणि त्याला एक इंचाची पाऊलवाटसुद्धा हिरामणने दिलीनाही. हिरामण हा स्वतःच्या जमिनीतून शेजारच्या विठ्ठल नावाच्या शेतकऱ्याला पाऊलवाट सुद्धा द्यायला तयार नाही ही गोष्ट त्याने मामलेदारांच्या लक्षात आणून दिली. स्वतःला दुसऱ्याच्या शेतातून १० फूट रुंदीचा रस्ता मागणारा आणि स्वतः मात्र एक फुटाची पायवाट देण्यास तयार न होणारा हिरामण हाच मोठा प्रश्‍न असल्याचे मामलेदार यांच्या लक्षात आले. त्यामुळे हिरामणचा दुटप्पीपणा लगेचच सगळ्या गावासमोर उघडा पडला.
सांगावयाचे तात्पर्य म्हणजे छोट्या शेतकऱ्याकडून जास्त रुंदीचा रस्ता मागणारा व स्वतःच्या जमिनीतून मात्र पाऊलवाटसुद्धा न देणारा शेतकरी हा फार काही दुर्मीळ असामी नाही.