हळद लागवडीची पूर्वतयारी

हळद हे मसाला पिकांतील (Spice Crop) एक प्रमुख नगदी आहे. औषधी गुणधर्मामुळे दैनंदिन आहारात हळदीचा वापर (Use Of Turmeric) फायदेशीर ठरतो. हळद लागवडीसाठी (Turmeric Cultivation) महाराष्ट्रातील हवामान पोषक आहे. महाराष्ट्रामध्ये हळद लागवडीसाठी अक्षय तृतीयेचा मुहूर्त उत्तम मानला जातो. तेथून पुढे हळद लागवडीस प्रारंभ करतात. हळद लागवडीपूर्वी पूर्वमशागत करून शेत तयार करून घ्यावे.

हवामान ः

हळद पिकास उष्ण व दमट हवामान चांगले मानवते. उगवणीसाठी ३० ते ३५ अंश सेल्सिअस, फुटवे फुटण्यासाठी २५ ते ३० अंश सेल्सिअस, कंद वाढीसाठी २० ते २५ अंश सेल्सिअस, तर कंद चांगले पोसण्यासाठी १८ ते २० अंश सेल्सिअस तापमानाची आवश्यकता असते. मे ते जून महिन्यांतील उष्ण व दमट हवामान या पिकास अनुकूल असते. पावसाळी हंगामात हळदीच्या खोडांची तसेच फुटव्यांची वाढ भरपूर होते. कोरडे व थंड हवामान कंदाच्या वाढीस पूरक ठरते.

जमीन ः

• - मध्यम, काळी, पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन लागवडीस निवडावी.

• - नदीकाठच्या पोयट्याच्या जमिनीत हळदीचे उत्पादन चांगले मिळते.

• - जमिनीचा सामू ६.५ ते ७.५ च्या दरम्यान असावा. जमिनीची खोली सर्वसाधारणपणे २० ते २५ सें.मी. असावी.

• - हळदीचे कंद जमिनीमध्ये साधारणत: एक फूट खोलीवर वाढतात. त्यामुळे लागवडीपूर्वी १ फूट खोलीवरील माती परीक्षण करावे.

पूर्वमशागत ः

• - हळद लागवडीपूर्वी नांगरट करणे, ढेकळे फोडणे, शेताच्या कडा कुदळीने किंवा टिकावाने खणून काढणे इत्यादी पूर्वमशागतीची कामे करून घ्यावीत.

• - जमीन जितकी भुसभुशीत तितके हळदीचे उत्पादन चांगले मिळते. पहिले पीक काढल्यानंतर जमिनीची ट्रॅक्‍टरच्या साह्याने २५ ते ३० सें.मी.पर्यंत खोल नांगरट करावी.

• - पहिल्या नांगरटीनंतर कमीत कमी १ ते २ महिन्यांनी दुसरी नांगरट आडवी करावी. दुसऱ्या नांगरटीपूर्वी शेतात मोठी ढेकळे दिसत असल्यास तव्याचा कुळव मारून नांगरट करावी.

• - त्यानंतर हेक्टरी ३५ ते ४० टन चांगले कुजलेले शेणखत शेतात पसरून घ्यावे.

सुधारित जाती ः

१) फुले स्वरूपा ः

• - दुग्गीराला या दक्षिण भारतातील जातीमधून निवड पद्धतीने ही जात महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरीअंतर्गत हळद संशोधन योजना कसबे डिग्रज येथून विकसित केली आहे. ही मध्यम उंच वाढणारी जात आहे.

• - पानांचा रंग हिरवा असून, पानांची संख्या ११ ते १३ इतकी असते.

• - पक्वतेचा काळ २५५ दिवसांचा असून, फुटव्यांची संख्या २ ते ३ प्रति झाड असते.

• - गड्डे मध्यम आकाराचे असून, ५० ते ५५ ग्रॅम वजनाचे असतात.

• - हळकुंड वजनाने ३५ ते ४० ग्रॅम असून, लांबी ७ ते ८ सेंमी असते. हळकुंडे सरळ व लांब वाढतात. हळकुंडाच्या गाभ्याचा रंग पिवळसर असून कुरकुमीनचे प्रमाण ५.१९ टक्के इतके असते.

• - ओल्या हळदीचे हेक्टरी ३५८.३० क्विंटल, तर वाळलेल्या हळदीचे ७८.८२ क्विंटल उत्पादन मिळते. उतारा २२ टक्के इतका आहे.

• - पानांवरील करपा रोग तसेच कंदमाशी किडीस प्रतिकारक.

२) सेलम ः

• - सांगली, सातारा, कोल्हापूर या जिल्ह्यांमध्ये लागवडीसाठी शिफारस.

• - पाने रुंद, हिरवी असून झाडांस १२ ते १५ पाने येतात. वातारवणात

• जास्त आर्द्रता आणि सतत रिमझिम पाऊस असल्‍यास या जातीच्या झाडांना क्वचित फुले येतात.

• - हळकुंडे, उप हळकुंडे जाड व ठसठशीत असतात.

• - हळकुंडांची साल पातळ असून गाभ्याचा रंग गर्द पिवळा असतो.

• - चांगल्या कसदार पोताच्या जमिनीत झाडाची उंची ५ फुटांपर्यंत वाढून ३ ते ४ फुटवे येतात.

• - कुरकुमीनचे प्रमाण ४ ते ४.५ टक्के इतके असते.

• - ओल्या हळदीचे हेक्टरी ३५० ते ४०० क्विंटल, तर वाळलेल्या हळदीचे ७० ते ८० क्विंटल उत्पादन मिळते. ही हळद परिपक्व होण्यास ८.५ ते ९ महिने लागतात.

३) राजापुरी ः

• - सांगली, सातारा, कोल्हापूर जिल्हांमध्ये प्रामुख्याने लागवड.

• - पाने रुंद, फिकट हिरवी व सपाट असून एका झाडास १० ते १५ पाने येतात. झाडास क्वचित फुले येतात.

• - हळकुंडे व उप-हळकुंडे आखूड, जाड व अंगठ्यासारखी ठसठशीत असतात. हळकुंडाची साल पातळ असून, गाभ्याचा रंग पिवळा ते गर्द पिवळा असतो.

• - कुरकुमीनचे प्रमाण ६.३० टक्के इतके आहे.

• - ओल्या हळदीचे सरासरी हेक्टरी २५० ते ३०० क्विंटल, तर वाळलेल्या हळदीचे ५० ते ६० क्विंटल उत्पादन मिळते. वाळलेल्या हळदीचा उतारा १८ ते २० टक्के मिळतो.

• - परिपक्व होण्यास ८ ते ९ महिन्यांचा कालावधी लागतो.

• - या जातीला स्थानिक बाजारपेठेत तसेच गुजरात व राजस्थान राज्यांतून चांगली मागणी असल्याने भावही चांगला मिळतो.

४) कृष्णा ः

• - ही जात हळद संशोधन केंद्राने कडप्पा या जातीमधून निवड पद्धतीने विकसित केली आहे.

• - पाने आकाराने रुंद, रंगाने हिरवट व सपाट असतात. एका झाडास १० ते १२ पाने येतात.

• - हळकुंडे लांब, जाड व प्रमाणबद्ध असतात. हळकुंडाचा गाभा पांढरट पिवळा असतो. हळकुंडाच्या दोन पेरांमधील अंतर इतर जातींच्या तुलनेने जास्त असते. वाळलेली हळकुंडे थोडीशी सुकलेली दिसतात.

• - कुरकुमीनचे प्रमाण २.८० टक्के इतके आहे. वाळलेल्या हळदीचे सरासरी हेक्टरी उत्पादन ७५ ते ८० क्विंटल इतके मिळते.

५) टेकुरपेटा ः

• - हळकुंडे लांब, जाड व प्रमाणबद्ध असतात. हळकुंडाचा गाभा आणि पानांचा रंग फिकट पिवळा असतो.

• - कुरकुमीनचे प्रमाण १.८० टक्के इतके आहे.

• - कच्च्या हळदीचे उत्पादन हेक्टरी ३८० ते ४०० क्विंटल व वाळलेल्या हळदीचे ६५ ते ७० क्विंटल इतके मिळते.

६) वायगाव ः

• - ही जात ७ ते ७.५ महिन्यांत परिपक्व होते.

• - सुमारे ९० टक्के झाडांना फुले येतात. पानांचा रंग गर्द हिरवा व चकाकणारा असतो. झाडाला ८ ते १० पाने येतात.

• - पानांना तीव्र सुवास असतो. हळद पावडरची चवही वेगळी येते.

• - कुरकुमीनचे प्रमाण ६ ते ७ टक्के इतके आहे. या जातीचा उतारा २० ते २२ टक्के असतो.

• - हळकुंडे लांब व प्रमाणबद्ध असतात. गाभा गर्द पिवळा असतो.

• - कच्च्या हळदीचे हेक्टरी उत्पादन १७५ ते २०० क्विंटल आणि वाळलेल्या हळकुंडांचे उत्पादन ३८ ते ४५ क्विंटल.

७) आंबे हळद ः

• - हळदीला कच्च्या आंब्यासारखा सुवास असतो. ही हळद दिसायला इतर जातींप्रमाणेच असते. परंतु आतील रंग एकदम फिक्कट पिवळा पांढरट असतो.

• - हळद हळव्या प्रकारात मोडत असून, ७ ते ७.५ महिन्यांत काढणीस तयार होते.

• - लोणच्यासाठी या हळदीस जास्त मागणी असते.

----------------------------

- डॉ. मनोज माळी, ९४०३७ ७३६१४

(प्रभारी अधिकारी, हळद संशोधन योजना, कसबे डिग्रज)