सध्या फळछाटणीचा कालावधी सुरू असून, येत्या हंगामात उत्तम प्रतीचे द्राक्ष उत्पादन घेण्याच्या उद्देशाने आपली धडपड असते. मात्र त्यासाठी परिश्रमसुद्धा तितक्याच जोमाने घ्यावे लागतात. कामे करतेवेळी काही गोष्टींकडे दुर्लक्ष केल्यास किंवा त्या हंगामात आवश्यक ती कार्यवाही वेळेवर न केल्यास उत्तम दर्जाचे उत्पादन शक्य होत नाही. हंगाम सुरू होण्यापूर्वी बागेत करावयाच्या उपाययोजनांची माहिती घेऊ. पानगळ करणे पानगळ ही रसायन किंवा हाताने केली जाते. पानगळ करण्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे डोळा पूर्णपणे उघडा करून फुगवून घेणे होय. पानगळ केल्यामुळे पानांमध्ये उपलब्ध अन्नद्रव्ये देठाच्या माध्यमातून डोळ्यांमध्ये जमा होतात. या वेळी डोळा वगळता वेलीचे सर्व भाग तुलनेने कठीण, टणक असतात. उदा. खोड, ओलांडा व काडी. यामुळे फक्त डोळ्यावर अंतर्गत दाब तयार होतो. परिणामी, डोळा फुगतो. पानगळ करण्याची कार्यवाही फळछाटणीच्या १५ दिवस आधी करावी. यामुळे पुढील हंगामात आवश्यक असलेल्या बाबी पूर्ण करण्याकरिता लवकर व एकसारखी फूट मिळणे शक्य होते. फळछाटणी करतेवेळी काडी परिपक्व असणे महत्त्वाचे असते. परिपक्व काडीमधून शाश्‍वत घड निघण्याची हमी असते. काही स्थितीमध्ये काडी बाहेरून परिपक्व किंवा तपकिरी रंगाची दिसेल, मात्र आतमध्ये ती कच्ची असू शकते. अशा काडीमध्ये अन्नद्रव्याचा साठा पुरेसा नसल्यामुळे फळछाटणीनंतर तीन गोष्टी घडू शकतात. १) डोळा लवकर फुटतो किंवा २) त्यानंतर निघत असलेला घड गोळी घडामध्ये रूपांतरित होतो किंवा ३) त्याचे बाळीत रूपांतर होते. काडीची परिपक्वता परिस्थिती पडताळून पाहण्यासाठी काडीच्या ज्या डोळ्यावर आपण फळछाटणी घेणार आहोत, त्याच्या दोन पेरे पुढे कापून पाहावे. जर त्या ठिकाणी पूर्णपणे तपकिरी रंगाचा पीथ दिसत असल्यास फळछाटणी घेता येईल. जर हा पीथ दुधाळ किंवा पांढरा असल्यास १० ते १२ दिवस थांबून वेलीस पालाशची उपलब्धता करावी. ही उपलब्धता ०-९-४६ खत २.५ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी किंवा ०-०-५० खत ५ ग्रॅम प्रति लिटर पाणी या प्रमाणे फवारणीद्वारे करता येईल. त्याच प्रमाणे बागेत पाण्यावर नियंत्रण ठेवल्यास आवश्यक ती परिपक्वता मिळवणे शक्य होईल. खत व्यवस्थापनासाठी माती व पाणी परीक्षण महत्त्वाचे बऱ्याच वेळा आपण शिफारशीप्रमाणे अन्नद्रव्ये व पाण्याचा पुरवठा करत असतो तरीही वेलीस आवश्यक असलेल्या अन्नद्रव्यांची पूर्तता झालेली नसते. यामुळे फळछाटणीनंतर एकतर मणी कमी अधिक जाडीचे असतात, किंवा घडाचा आकार व वजन कमी भरते किंवा त्यामध्ये गोडी आवश्यक तितकी मिळत नाही. हे टाळण्यासाठी बागेची परिस्थिती जाणून घेणे गरजेचे असते. त्यासाठी माती व पाणी यांचे परीक्षण करून त्यांची प्रत समजून घ्यावी. गेल्या काही वर्षांत द्राक्ष बागेतील मातीचा अभ्यास केल्यास बऱ्याच बागेत चुनखडी पाच ते २५ टक्क्यांपर्यंत आढळून आली आहे. तसेच पाण्यामध्येही क्षाराचे प्रमाण जास्त आढळत आहे. देठ परीक्षणामध्ये सोडिअम क्षारांचे प्रमाण ०.५ टक्का किंवा त्यापेक्षा अधिक दिसून आले आहे. यामुळे पानावर स्कॉर्चिंग झालेले दिसून येते. यामुळे पानामध्ये हरितद्रव्याचे प्रमाण कमी होते. प्रकाश संश्‍लेषणात अडचणी येतात. परिणामी उत्पादनात घट येते.
सिंचन यंत्रणा स्वच्छ करणे खरडछाटणीनंतर पाणी जास्त प्रमाणात गरजेचे असते. बागेत जर पाण्यात क्षार अधिक असल्यास लॅटरलच्या ड्रीपरमध्ये क्षार अडकून ते बंद होण्याचा धोका असतो. बऱ्याच ठिकाणी लॅटरलच्या आतही क्षार मोठ्या प्रमाणात साठलेले दिसून येतात. चांगल्या उत्पादनासाठी प्रत्येक लिटर पाण्याचे महत्त्व असते. तेव्हा एक सारख्या दाबाने पाणी सर्वत्र मिळणे गरजेचे असते. हंगाम सुरू होण्यापूर्वी लॅटरल्स पूर्ण स्वच्छ आहेत की नाहीत, याची खात्री करावी. ड्रीपर साफ करण्यासाठी हायड्रोक्लोरीक ॲसिड (एचसीएल) ५ ते ६ लिटर प्रति एकरी वापरता येईल. सोडिअम क्षारामुळे जास्त प्रमाणात ड्रीपर खराब झालेले असल्यास ते बाहेर काढून ते ॲसिडच्या द्रावणामध्ये रात्रभर भिजू द्यावेत. त्यानंतर ते स्वच्छ करून पुन्हा लावावेत. लॅटरलच्या नळ्यांचे शेवटचे टोक उघडे करून (एन्ड कॅप काढून) वेगाने पाणी सोडून क्षार व शेवाळ साफ करून घ्यावे. नवीन बाग लागवडीवेळी चार लिटर प्रति तास किंवा त्यापेक्षा कमी क्षमतेचे ड्रीपर्स वापरावेत. यामुळे कमी प्रमाणात व जास्त काळ वेलीच्या मुळांच्या कक्षेत पाणी राहील. विद्राव्य स्वरूपातील खतांचा अतिरिक्त वापर टाळावा. यामुळे त्यांचा वापर तर होतच नाही, उलट मुळांच्या कक्षेतून निचरा झाल्यामुळे खोल जाईल. त्याने भूजल प्रदूषित होण्याचा धोका वाढेल. -डॉ. अजयकुमार उपाध्याय, ०२०-२६९५६०४० डॉ. आर. जी. सोमकुंवर, ९४२२०३२९८८ (राष्ट्रीय द्राक्ष संशोधन केंद्र, मांजरी, जि. पुणे)
Read the latest agriculture news in Marathi and watch Agriculture videos on Agrowon. Get the latest updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Agriculture Jugad, and Farmer Success Stories.
ताज्या घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम आणि टेलिग्रामवर आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.