बाजरी लागवडीचे तंत्र

बाजरीची पेरणी १५ फेब्रुवारीपर्यंत पूर्ण करावी. थंडी कमी झाल्यावर पेरणी करणे फायदेशीर ठरते. १५ फेब्रुवारीनंतर पेरणी केल्यास, उष्ण तापमानामुळे कणसात दाणे भरण्याचे प्रमाण कमी होते. पेरणी ३० सेंमी पाभरीने करावी. दोन रोपांतील अंतर १० सेंमी ठेवावे. उन्हाळी हंगामात चाऱ्याची उपलब्धता होण्यासाठी बाजरी पीक महत्त्वाचे ठरते. उन्हाळ्यातील तापमान आणि हवामान पिकाच्या वाढीसाठी उपयुक्त असते. या हंगामात पिकावर कीड व रोगांचा प्रादुर्भाव कमी आढळून येतो. कमी पाण्यावर येणारे हे पीक आहे. लागवडीसाठी मध्यम ते भारी पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन योग्य असते.पिकास उष्ण व कोरडे हवामान मानवते. पिकाच्या वाढीसाठी १० ते ४५ अंश सेल्सिअस तापमान आवश्‍यक असते.सुरवातीच्या अवस्थेत उगवण, फुटवे येण्याच्या काळात तापमान कमी असल्यामुळे पिकाची वाढ हळूहळू होते. त्यामुळे पिकाच्या वाढीसाठी जास्त कालावधी लागतो. लोखंडी नांगराने १५ सेंमी खोल जमिनीची नांगरट करावी. त्यानंतर कुळवाच्या २ ते ३ पाळ्या देऊन जमीन भुसभुशीत करावी. शेतातील पीक अवशेष गोळा करून शेत स्वच्छ करावे. शेवटच्या कुळवणीच्या आधी हेक्टरी १२ ते १५ बैलगाड्या शेणखत किंवा कंपोस्ट खत पसरावे.  जाती  संकरित जाती श्रद्धा, सबुरी, शांती, आदिशक्ती सुधारित जाती आयसीटीपी    ८२०३, धनशक्ती, परभणी संपदा  (पी.पी.सी. ६)  बीजप्रक्रिया २० टक्के मिठाच्या द्रावणाची बीजप्रक्रिया हे द्रावण तयार करण्यासाठी १० लिटर पाण्यात २ किलो मीठ विरघळावे. पाण्यावर तरंगणारे बुरशीयुक्त हलके बियाणे बाजूला काढून त्याचा नाश करावा. तळाला राहिलेले निरोगी आणि बियाणे वेगळे करावे. ते स्वच्छ पाण्याने २ ते ३ वेळा धुवून नंतर सावलीत वाळवावे.

जिवाणू संवर्धकाची बीजप्रक्रिया ॲझोस्पिरिलम व पीएसबी १० ते १५ ग्रॅम  प्रति किलो  बियाणास प्रक्रिया करावी. यामुळे नत्र खतामध्ये २० ते २५ टक्के बचत होऊन उत्पादनात वाढ होते. लागवडीची पद्धत

-  डॉ. एस. एस. विटनोर,  ९५२७६७५१०३ (कृषी वनस्पती शास्त्र विभाग,छत्रपती शाहू महाराज, कृषी महाविद्यालय, कांचनवाडी, जि. औरंगाबाद)