Pista Farming in India : मागील आठवड्यात अमेरिकेत सकोवा नॅशनल पार्क येथे जात असताना डोंगराळ प्रदेशातील रस्ता संपल्यावर एकदम सपाट असा प्रदेश आणि नजर जाईल तिकडे हिरवेगार मळे सर्वदूर दिसायला लागले.
माझ्या बंधूंनी तो बेव्हरली म्हणून ओळखला जाणारा प्रदेश असून या ठिकाणी तुम्हांला फक्त आणि फक्त फळबागा, फळ प्रक्रिया उद्योग आणि मोठं मोठे डेअरी फार्म दिसतील, असे सांगितले. पुढे जात असताना बंधू विश्वासराव यांनी थोडा हायवे सोडून आतला रस्ता पकडला तेव्हा द्राक्षासारखे घड असणाऱ्या झाडांच्या बागा दिसायला लागल्या.
बंधूने ती पिस्त्याची झाडं आणि त्याच्या ह्या बागा आहेत असे सांगितले तेव्हा पिस्त्याचं झाड आणि फळ हे मी पहिल्यांदाच पाहत होतो. त्यांनी ताबडतोब गाडी थांबवली व बागेत जाऊन फोटो वगैरे काढले.
भारतात आपल्याकडे पिस्ता उत्पादन जम्मू-काश्मीरमध्ये घेतले जाते. कर्नाटक, तामिळनाडू, पश्चिम बंगाल, पंजाब या ठिकाणी काही भागातील शेतकरी याचे उत्पादन घेत आहेत. महाराष्ट्रातील मोहोळ तालुक्यात एका शेतकऱ्याने याची लागवड केल्याचे देखील वाचण्यात आले.
जगात इसवी सन पूर्व ६७५० पासून याचे उत्पादन घेतले जात होते असे म्हणतात. अमेरिकेमध्ये १८५४ मध्ये हा पिस्ता पोहोचला. मध्यपूर्व स्थलांतरित लोकांनी तो आणला आहे. १८७५ मध्ये फ्रान्समधून आयात केलेली काही झाडे सोनोमा (कॅलिफोर्निया) येथे आणून ती लावली. त्यासाठी वेळ लागला.
त्यामुळे वनस्पती शास्त्रज्ञ विल्यम्स यांनी पर्शिया इराण येथून पिस्त्याच्या २० जाती ज्या उष्ण कोरड्या वातावरणामध्ये आणि थंड हिवाळ्यात येऊ शकतील अशा गोळा करून त्याची यशस्वी लागवड केली.
पिस्त्याची मूळ जन्मभूमी ही इराण, सीरिया, लेबनॉन, रशिया आणि अफगाणिस्तान. पुरातत्त्व शास्त्रज्ञांना ईशान्य इराक जवळ जेरोम येथे खोदकामाच्या ठिकाणी पिस्त्याचे पुरावे सापडल्याचा उल्लेख आहे.
पर्शियन लोकांनी पिस्त्याचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला. अनेक मिष्टान्न बनवताना, काही सॉस घट्ट करण्यासाठी त्याचा वापर केला जात होता. तसा तो त्या काळात शाही खाद्यपदार्थ होता. युरोपात मोठ्या प्रमाणामध्ये आयात केला जात होता व खूप महाग देखील होता. पण ज्यांना परवडत होते त्यांच्यासाठी मोठ्या प्रमाणात त्याचा व्यापार होत असे.
१८८० च्या दशकात आयात पिस्ता अमेरिकेत खूप लोकप्रिय होता. तत्पूर्वी १८५४ ते १८७५ पर्यंत येथील हवामानात येऊ शकणाऱ्या पिस्ता झाडांच्या लागवडीवर संशोधन केले. पुढे देशातील पिस्ता लोकप्रिय होऊन त्यांनी निर्यातीत मोठे स्थान पटकावून आज अनेक देशांत तो निर्यात होत आहे.
गंमत म्हणजे पिस्त्याची झाडे परिपक्व होऊन त्यांना फळ येण्यासाठी सात ते दहा वर्षे लागतात. हळूहळू १९६० च्या दशकात कॅलिफोर्निया, ऍरिझोना या ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात लागवड झाली. वाऱ्याने परागीभवन होत असल्यामुळे प्रति तीस मादी झाडा पाठीमागे एका नर झाडाची लागवड केली जाते.
अमेरिकेमध्ये चार लाख ४६ हजार एकरहून अधिक क्षेत्रावर पिस्त्याची लागवड आहे. एकूण एक हजार उत्पादक हे पिस्त्याचे उत्पादन घेतात. पाणी कमी लागत असल्यामुळे अनेक शेतकरी बदाम, अक्रोडाऐवजी पिस्ता लागवड क्षेत्र वाढवत आहेत. जवळपास एक झाड १०० वर्षे फळ देते.
तसा पिस्ता हे फळ आनंदाशी संबंधित आहे. म्हणून चीनमध्ये त्याला 'हॅपी नट्' व इराणमध्ये 'स्माईलींग नट्' असे म्हणतात. चीनमध्ये नववर्षानिमित्त भेट म्हणून अनेक वेळा पिस्ते दिले जातात. साधारण २८ ग्रॅम पिस्त्यांमधून एका अंड्याएवढे म्हणजे सहा ग्रॅम प्रथिने मिळतात.
त्याचबरोबर पिस्ता हे विविध प्रकारची जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि अँटिऑक्सिडंटचा खजिना आहे. त्यामुळे अनेक रोगाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी देखील त्याचा वापर होतो.
साधारण लाल गुलाबी रंग आल्यावर पिस्ते तयार होतात. त्यावेळी मशीनच्या साहाय्याने झाड हलवून ती गोळा केली जातात. तीन ते चार सेकंद फक्त झाड ठरावीक पद्धतीने हलविले जाते व पक्व फळे गोळा केली जातात. पुढे प्रक्रिया करून वेगवेगळ्या कवचासह किंवा कवच विरहित प्रकारांमध्ये आणि खारवून किंवा न खारवता त्याची विक्री वेगवेगळ्या मार्गातून केली जाते.
- डॉ. व्यंकटराव घोरपडे, सेवानिवृत्त साहाय्यक आयुक्त पशुसंवर्धन विभाग, सांगली
मागील आठवड्यात अमेरिकेत सकोवा नॅशनल पार्क येथे जात असताना डोंगराळ प्रदेशातील रस्ता संपल्यावर एकदम सपाट असा प्रदेश आणि नजर जाईल तिकडे हिरवेगार मळे सर्वदूर दिसायला लागले.
माझ्या बंधूंनी तो बेव्हरली म्हणून ओळखला जाणारा प्रदेश असून या ठिकाणी तुम्हांला फक्त आणि फक्त फळबागा, फळ प्रक्रिया उद्योग आणि मोठं मोठे डेअरी फार्म दिसतील, असे सांगितले.
पुढे जात असताना बंधू विश्वासराव यांनी थोडा हायवे सोडून आतला रस्ता पकडला तेव्हा द्राक्षासारखे घड असणाऱ्या झाडांच्या बागा दिसायला लागल्या. बंधूने ती पिस्त्याची झाडं आणि त्याच्या ह्या बागा आहेत असे सांगितले तेव्हा पिस्त्याचं झाड आणि फळ हे मी पहिल्यांदाच पाहत होतो. त्यांनी ताबडतोब गाडी थांबवली व बागेत जाऊन फोटो वगैरे काढले.
भारतात आपल्याकडे पिस्ता उत्पादन जम्मू-काश्मीरमध्ये घेतले जाते. कर्नाटक, तामिळनाडू, पश्चिम बंगाल, पंजाब या ठिकाणी काही भागातील शेतकरी याचे उत्पादन घेत आहेत. महाराष्ट्रातील मोहोळ तालुक्यात एका शेतकऱ्याने याची लागवड केल्याचे देखील वाचण्यात आले.
जगात इसवी सन पूर्व ६७५० पासून याचे उत्पादन घेतले जात होते असे म्हणतात. अमेरिकेमध्ये १८५४ मध्ये हा पिस्ता पोहोचला. मध्यपूर्व स्थलांतरित लोकांनी तो आणला आहे. १८७५ मध्ये फ्रान्समधून आयात केलेली काही झाडे सोनोमा (कॅलिफोर्निया) येथे आणून ती लावली.
त्यासाठी वेळ लागला. त्यामुळे वनस्पती शास्त्रज्ञ विल्यम्स यांनी पर्शिया इराण येथून पिस्त्याच्या २० जाती ज्या उष्ण कोरड्या वातावरणामध्ये आणि थंड हिवाळ्यात येऊ शकतील अशा गोळा करून त्याची यशस्वी लागवड केली.
पिस्त्याची मूळ जन्मभूमी ही इराण, सीरिया, लेबनॉन, रशिया आणि अफगाणिस्तान. पुरातत्त्व शास्त्रज्ञांना ईशान्य इराक जवळ जेरोम येथे खोदकामाच्या ठिकाणी पिस्त्याचे पुरावे सापडल्याचा उल्लेख आहे. पर्शियन लोकांनी पिस्त्याचा वापर मोठ्या प्रमाणात केला.
अनेक मिष्टान्न बनवताना, काही सॉस घट्ट करण्यासाठी त्याचा वापर केला जात होता. तसा तो त्या काळात शाही खाद्यपदार्थ होता. युरोपात मोठ्या प्रमाणामध्ये आयात केला जात होता व खूप महाग देखील होता.
पण ज्यांना परवडत होते त्यांच्यासाठी मोठ्या प्रमाणात त्याचा व्यापार होत असे. १८८० च्या दशकात आयात पिस्ता अमेरिकेत खूप लोकप्रिय होता. तत्पूर्वी १८५४ ते १८७५ पर्यंत येथील हवामानात येऊ शकणाऱ्या पिस्ता झाडांच्या लागवडीवर संशोधन केले.
पुढे देशातील पिस्ता लोकप्रिय होऊन त्यांनी निर्यातीत मोठे स्थान पटकावून आज अनेक देशांत तो निर्यात होत आहे.
गंमत म्हणजे पिस्त्याची झाडे परिपक्व होऊन त्यांना फळ येण्यासाठी सात ते दहा वर्षे लागतात. हळूहळू १९६० च्या दशकात कॅलिफोर्निया, ऍरिझोना या ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात लागवड झाली.
वाऱ्याने परागीभवन होत असल्यामुळे प्रति तीस मादी झाडा पाठीमागे एका नर झाडाची लागवड केली जाते. अमेरिकेमध्ये चार लाख ४६ हजार एकरहून अधिक क्षेत्रावर पिस्त्याची लागवड आहे. एकूण एक हजार उत्पादक हे पिस्त्याचे उत्पादन घेतात.
पाणी कमी लागत असल्यामुळे अनेक शेतकरी बदाम, अक्रोडाऐवजी पिस्ता लागवड क्षेत्र वाढवत आहेत. जवळपास एक झाड १०० वर्षे फळ देते. तसा पिस्ता हे फळ आनंदाशी संबंधित आहे. म्हणून चीनमध्ये त्याला 'हॅपी नट्' व इराणमध्ये 'स्माईलींग नट्' असे म्हणतात.
चीनमध्ये नववर्षानिमित्त भेट म्हणून अनेक वेळा पिस्ते दिले जातात. साधारण २८ ग्रॅम पिस्त्यांमधून एका अंड्याएवढे म्हणजे सहा ग्रॅम प्रथिने मिळतात. त्याचबरोबर पिस्ता हे विविध प्रकारची जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि अँटिऑक्सिडंटचा खजिना आहे. त्यामुळे
अनेक रोगाचा प्रभाव कमी करण्यासाठी देखील त्याचा वापर होतो.
साधारण लाल गुलाबी रंग आल्यावर पिस्ते तयार होतात. त्यावेळी मशीनच्या साहाय्याने झाड हलवून ती गोळा केली जातात. तीन ते चार सेकंद फक्त झाड ठरावीक पद्धतीने हलविले जाते व पक्व फळे गोळा केली जातात. पुढे प्रक्रिया करून वेगवेगळ्या कवचासह किंवा कवच विरहित प्रकारांमध्ये आणि खारवून किंवा न खारवता त्याची विक्री वेगवेगळ्या मार्गातून केली जाते.
- डॉ. व्यंकटराव घोरपडे, सेवानिवृत्त साहाय्यक आयुक्त पशुसंवर्धन विभाग, सांगली
Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.
ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.
