जवसाच्या यशस्वी शेतीचे आत्मसात झाले तंत्र

घारोळा (घरणी) (जि. लातूर) येथील हाडाचे प्रयोगशील शेतकरी अशोकराव धोंडिराम चिंते यांनी सुमारे आठ वर्षांपासून जवस पिकाच्या शेतीत सातत्य ठेवत उत्पादकतेचे तंत्र आत्मसात केले आहे. तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन, उत्तम व्यवस्थापन, सुधारित वाण व अनुभवातून एकरी ७ ते ८ क्विंटलपर्यंत उत्पादन घेताना अर्थकारणही फायदेशीर केले आहे.   काही व्यक्ती अशा असतात की नेहमी नवीन प्रयोग, तंत्रज्ञान, पिके यांच्या मागे ते झपाट्याने लागलेले असतात. त्यातील बारकावे शोधून स्वत:चे कसब पणाला लावून त्यात यशस्वी होतात. त्यातीलच एक म्हणजे लातूर जिल्ह्यात घारोळा (घरणी) (ता. चाकूर) येथील हाडाचे प्रयोगशील शेतकरी अशोकराव धोंडिराम चिंते होत. वयाच्या साठीच्या आसपास असताना त्यांची प्रयोगशीलता पाहून थक्क व्हायला होते. सोयाबीन, हरभरा व अन्य बीजोत्पादनात अग्रेसर असलेल्या लातूर स्थित ओमसाई प्रोड्यूसर कंपनीची धुरा ते समर्थपणे सांभाळत आहेत. जवसाच्या शेतीला सुरुवात एकदा लातूर येथील गळीत धान्य संशोधन केंद्रातील शास्त्रज्ञ डॉ. एम.के. घोडके यांच्याकडे जवसाचे एलएसएल- ९३ (लातूर जवस- ९३) जातीचे शंभर किलो बियाणे शंभर टक्के अनुदानावर वाटपासाठी आले होते. अशोकराव तेव्हा नुकतेच सोयाबीन बीजोत्पादनात उतरलेले होते. त्यांनाही दहा किलो बियाणे देण्यात आले. तीळ, जवस, कारळ, हुलगा आदींचे बियाणे किती खोलवर पेरावे, मातीत ओल किती असावी आदी बाळकडू अशोकरावांना वाडवडिलांकडून मिळालेच होते. जवसाची शेतीही फायदेशीर करण्याचे त्यांनी ठरवले. सुरुवातीच्या प्रयोगांत चांगली मशागत, गावरान खते देऊन ओल असताना, कमी खोलीत ऑक्टोबरमध्ये वेळेत पेरणी केली. चांगली मेहनत व वेळोवेळी मार्गदर्शन घेत एकरी पाच क्विंटल उत्पादन घेतले. दोन किलोचे पॅकिंग करून बियाणे जवळचे मित्र व पाहुण्यांना दिले. जवसाचे महत्त्व मध्य प्रदेशात मोठ्या प्रमाणात, त्याखालोखाल राजस्थान, आंध्र प्रदेश, महाराष्ट्र, बिहार, ओरिसा, उत्तरप्रदेश, छत्तीसगड, पश्‍चिम बंगाल, आसाम या राज्यात जवसाची शेती होते. महाराष्ट्राचा विचार करता विदर्भात, तर मराठवाड्यात उस्मानाबाद, लातूर, बीड व नांदेड, नगर, सोलापूर या जिल्ह्यांत हे पीक घेतले जाते. बागायती उत्पादन घेतल्यास फायद्याचे पीक आहे. हरभऱ्याप्रमाणे कापणी करता येते. सुमारे ८० टक्के बोंडे पक्व झाल्यास कापणी करावी व दोन-तीन दिवस वाळवून लहान यंत्राद्वारे किंवा बडवून रास करावी. विशेष म्हणजे दोन वर्षे साठवून ठेवले तरी बियाण्याला कीड लागत नाही. उगवणही चांगली होते. दर मिळेपर्यंत ठेवले तरी नुकसान होत नाही. या पिकात औषधी गुणधर्म आहेत. हृदयविकार, सांधेदुखी तसेच अन्य महत्त्वाच्या आजारांना ते प्रतिबंध करते. ‘ॲन्टी ऑक्सिडंट्‍स’ घटक त्यात आहेत. मुखशुद्धी, चटणी या व्यतिरिक्त उद्योगक्षेत्रातही त्यास मागणी आहे. अशोकरावांची जवस शेती

लागवडीतील टिप्स

तज्ज्ञांच्या भेटी वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाचे कुलगुरू डॉ. अशोक ढवण, संशोधन संचालक डॉ. दत्तप्रसाद वासकर, लातूर येथील कृषी विज्ञान केंद्र, हैदराबाद व कानपूर येथील शास्त्रज्ञांनी अशोकराव यांच्या शेताला भेट देऊन जवस व्यवस्थापनाचे कौतुक केले आहे. अशोकराव सांगतात, की बियाणे म्हणूनही विक्री करतो. त्यास किलोला १२० ते १५० रुपयांपर्यंत दर आहे. या पिकासंबंधी ते शेतकऱ्यांना मोफत मार्गदर्शनही करतात. सोयाबीन, हरभरा, तूर, करडई आदींचे यशस्वी बीजोत्पादन त्यांनी यापूर्वी यशस्वी केले आहे. या प्रयोगशीलतेमुळे शासन, कृषी विद्यापीठ व कृषी विभाग स्तरावर पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले आहे. संपर्क- अशोक चिंते, ९४०४६८१८८१, ९९२३२९६४५२ (लेखक निवृत्त कृषी अधिकारी व शेती- पर्यावरणाचे अभ्यासक आहेत.)