पारंपरिक ऊर्जेला अंशतः किंवा पूर्ण पर्याय म्हणून सौरऊर्जेचा वापर करून दूध प्रक्रिया व पदार्थ निर्मितीसाठी लागणारा खर्च मोठ्या प्रमाणात कमी होऊ शकतो अाणि व्यवसायात प्रगती साधता येते.

भारतीय दुग्ध प्रक्रिया व दुग्धजन्य पदार्थ निर्मिती उद्योग जलदगतीने वाढत अाहे, तसेच दूध उत्पादनाचा वृद्धीदर ४ टक्के आहे. १५५.५ दशलक्ष टन दूध उत्पादनासह भारताचा दूध उत्पादनात जगात प्रथम क्रमांक लागतो. जगाच्या एकूण दूध उत्पादनाच्या १८.५ टक्के उत्पादन भारतात होते. भारतातील वाढती लोकसंख्या, शहरीकरण व बदलत्या जीवनशैलीमुळे लोकांचा दूध व दुग्धजन्य पदार्थांकडे कल वाढत आह. २०२० मध्ये भारतातील दुधाची मागणी २०० दशलक्ष टन होईल व भारतीय दूध उद्योगाची प्रक्रिया क्षमता वाढेल. या वाढत्या क्षमतेमुळे या उद्योगातील ऊर्जेची मागणीसुद्धा वाढेल. कुठल्याही प्रक्रिया उद्योगात ऊर्जा अावश्‍यक बाब आहे व दूध प्रक्रिया उद्योग यास अपवाद नाही. प्रकिया उद्योगात जास्त खर्च हा ऊर्जेवर केला जातो. दूध प्रक्रियेसाठी उष्णता, रेफ्रिजरेशनसाठी विद्युत ऊर्जेची आवश्यकता असते. सध्या दूध उद्योगात ऊर्जेसाठी जीवाश्म इंधन जसे वीज, डिझेल, फर्नेस आॅईल, द्रवरूप पेट्रोलियम गॅस, कोळसा इ. पारंपरिक ऊर्जा स्राेताचा उपयोग होतो. दूध उद्योगात वापरल्या जाणाऱ्या पारंपरिक ऊर्जेऐवजी सौर ऊर्जेवर चालणाऱ्या उष्ण ऊर्जा व विद्युत निर्मिती प्रणालीचा वापर केला जाऊ शकतो.

पारंपरिक ऊर्जेचे स्राेत वापरण्यातील दोष

सौर ऊर्जा ऊर्जेचा शाश्वत पर्याय

दुग्ध व्यवसायात साैर ऊर्जेचा वापर डेअरीमध्ये प्रामुख्याने विद्युत अाणि उष्णता या दोन प्रकारच्या ऊर्जेचा वापर होतो. विद्युत ऊर्जेचा वापर प्रक्रिया संयंत्रे, मशिन्स, रेफ्रिजरेशन यंत्रणा, बल्ब व पंखे इत्यादी विद्युत चलित उपकरणे चालविण्यासाठी होतो तर उष्णतेचा वापर दूध प्रक्रियेसाठी, दुग्ध पदार्थ निर्मितीसाठी व संयत्रांच्या स्वच्छतेसाठी होतो.

१) गरम पाणी व वाफ निर्मिती प्रणाली

२) साैर विद्युत निर्मिती प्रणाली

संपर्क ः संतोष चोपडे, ९०११७९९२६६ (दुग्ध तंत्रज्ञान महाविद्यालय, उदगीर जि. लातूर)