बुद्धीचा कल्पक व कार्यक्षम वापर करून जयकिसन शिंदें (वरूडी, जि. जालना) येथील अल्पभूधारक शेतकऱ्याने शुद्ध, गाळणी केलेले व्हर्मीव्हॉश अर्थात गांडूळखत पाणी तयार करण्याचे सुलभ तंत्र विकसित केले आहे. विशेष म्हणजे हे तंत्र तयार करण्यासाठी टाकाऊ वस्तूंचा उपयोग झाला असून त्यासाठी अत्यंत अल्प खर्च आला आहे. सेंद्रिय घटकांमधील आवश्यक घटक असलेले व्हर्मीव्हॉश शेतकऱ्यांसाठी उपयुक्त असून शेतकऱ्यांसाठी ते पुरेशा प्रमाणात आपण उपलब्ध करू असे शिंदे म्हणतात.   जालना जिल्ह्यातील वरूडी येथे जयकिसन शिंदे यांची सुमारे सव्वा तीन एकर शेती आहे. त्यात डाळिंब हे मुख्य पीक असून कांदा, मका ही दुय्यम पिके आहेत. सेंद्रिय पद्धतीच्या उत्पादनाला शेततळ्यातील मत्स्यपालनाची जोड त्यांनी दिली आहे. व्हर्मीव्हॉशची निर्मिती अलीकडील काळात सेंद्रिय घटकांचा वापर शेतीत वाढला आहे. त्यातूनच शिंदे यांनी गांडूळखतावर आधारित ‘व्हर्मीव्हॉश’ तयार करण्याचं स्वकल्पनेतील छोटे पण सुलभ तंत्र तयार केले. त्यासाठी टाकाऊ वस्तूंचा वापर केला. असे आहे हे सुलभ तंत्र लागणारे साहित्य

तंत्राची रचना व जोडणी

असे तयार होते ‘व्हर्मीव्हॉश’

शिंदे यांच्या शेतीची वैशिष्ट्ये

गांडूळांची उपलब्धता व्हर्मीव्हॉश तयार करण्यासाठी सुरवातीला शिंदे यांनी जवळच्याच वाहेगाव येथील शेतकऱ्याकडून सुमारे अर्धा किलो गांडूळ कल्चर आणले. त्यांची उत्पत्ती सातत्याने होत असल्याने एका कचरा थरात ती सोडली जातात. व्हर्मीव्हॉशसाठी गांडूळे सहज उपलब्ध व्हावीत यासाठी बागेतील चिकूच्या झाडाखालीच खताच्या गोणीचे कापड अंथरले आहे. त्यावर जवळपास चार इंची मातीचा व त्यावर शेणाचा थर टाकला अाहे. त्यात गांडूळ सोडलेली अाहेत. त्यामध्ये सातत्याने ओलावा ठेवण्याचा प्रयत्न केला जातो. तेथेही गांडूळाची उत्पत्ती झाल्यास शेतात ती सोडण्यात येतात. कल्पनेला कृतीची जोड दिली की अशक्‍यप्राय गोष्टही सहज शक्‍य होते. जयकिसन शिंदे यांनी टाकाऊ वस्तूंच्या उपयोगातून ‘व्हर्मीव्हाॅश’ तयार करणारे साधे सोपे तंत्र विकसित केले आहे. अन्य शेतकऱ्यांनाही ते तयार करणे सहज शक्‍य आहे. यातून सेंद्रिय घटकांचा वापर वाढून पिकांची गुणवत्ता वाढण्यासही मदत होईल. डॉ. एस. बी. पवार प्रमुख, राष्ट्रीय कृषी संशोधन प्रकल्प, औरंगाबाद   शेतकऱ्यांची गरज लक्षात घेऊन मी दर्जेदार व्हर्मीव्हॉश तयार केले आहे. सध्या माझ्या शेतीत त्याचा वापर सुरू आहे. शेतकऱ्यांनी आपली मागणी कळवल्यास त्यानुसार उपलब्ध करणे शक्य आहे. जयकिसन शिंदे, ९५९५६१४०७०