Turmeric Cultivation through Seedlings : हळद हे आपले पारंपरिक पीक, भारतीय हळदीचे अख्‍ख्या जगाला आकर्षण राहिले आहे. अशा या हळदीच्या प्रामुख्याने दरात चढ-उताराच्याच बातम्या नेहमी येत असतात. आपल्या देशात, राज्यातही हळदीची उत्पादकता कमीच आहे. हळदीची उत्पादकता वाढविण्याकरिता वाणांपासून ते प्रक्रिया-विक्रीपर्यंत संशोधन वाढवून अद्ययावत तंत्रज्ञान वापरण्याची गरज असताना याबाबत फारसे काम होताना दिसत नाही.

अशा वेळी वसमत येथील बाळासाहेब ठाकरे हळद संशोधन व प्रशिक्षण केंद्राच्या वतीने या वर्षी प्रथमच सेलम जातीच्या हळदीच्या रोपांची निर्मिती केली जात आहे. पुढील काळात शेतकऱ्यांना लागवड योग्य रोपांची थेट विक्री केली जाणार असल्याने हळद लागवडत क्रांती घडू शकते. मागील काही वर्षांपासून सातारा-सांगली जिल्ह्यांतील हळद आता विदर्भ, मराठवाड्यात चांगलीच रुजली आहे.

खरे तर हिंगोली परिसरातील हे पारंपरिक पीक, परंतु मागील काही वर्षांत या भागात लागवड क्षेत्रात उल्लेखनीय वाढ झालेली पाहावयास मिळतेय. हिंगोली, नांदेड, परभणीसह विदर्भातील यवतमाळ, बुलडाणा, वाशीम, अकोला, वर्धा या जिल्ह्यांतही हळदीचा पेरा वाढत आहे. हिंगोली परिसरात प्रामुख्याने हळदीच्या सेलम जातीची लागवड होते. इतर जातींचा फारसा पर्याय शेतकऱ्यांना उपलब्ध नाही.

सेलम जातीच्या बेण्याचाही मागणीनुसार पुरवठा होत नसल्याने त्यात भेसळीचे प्रमाण वाढलेले आहे. त्यामुळे सेलम या जातीचे शुद्ध बेणे शेतकऱ्यांना मिळत नाही. हळद बेण्याचे दरही मनमानी वाढविले जातात. त्यातच हळद बेणे निवड, प्रक्रिया अन् लागवड ही सर्व कामे वेळखाऊ आणि कष्टदायक आहेत. या सर्व अडचणी रोपांद्वारे हळद लागवडीत दूर होतील.

बेण्याद्वारे हळद लागवड ते काढणीस (वाणांनुसार) सात ते नऊ महिन्यांचा कालावधी लागतो. मात्र रोपांद्वारे हळदीची लागवड केल्यास पिकाचा कालावधी एक ते दीड महिना कमी होऊ शकतो. बेण्यांच्या तुलनेत रोपांद्वारे हळद लागवड करणे सोपे, सुटसुटीत होणार आहे. बेण्याची उगवण नीट होत नसताना रोपांच्या लागवडीद्वारे योग्य अंतर ठेवले जाऊन शेतात रोपांचे योग्य प्रमाणही राखले जाणार आहे.

याद्वारे उत्पादकता वाढीस हातभार लागेल. वसमत हळदीला नुकतेच भौगोलिक मानांकन (जीआय) मिळाले असल्याने रोपांद्वारे लागवड आणि उत्पादन वाढवून विशिष्ट बॅंडने जगभर पोहोचविण्यासाठी देखील प्रयत्न झाले पाहिजेत.

रोपांद्वारे हळद लागवडीने सुरुवातीच्या काळातील महिना दीड महिन्यांचा शेतकऱ्यांचा देखभालीचा खर्च वाचणार आहे. हळद लागवडीकडे शेतकऱ्यांचा वाढता कल पाहता देशभरातील ३२ वाणांची प्रक्षेत्रावर लागवड करून शेतकऱ्यांना विविध जातींचे शुद्ध, दर्जेदार बेणे उपलब्ध करून देण्याचा संशोधन केंद्राचा मानस देखील चांगला आहे.

पुढील काळात सेलम बरोबर देशभरातील इतरही कमी कालावधीच्या, अधिक उत्पादनक्षम जातींची प्रो ट्रेमध्ये रोपे उपलब्ध करून दिल्यास शेतकऱ्यांना पर्यायी वाण उपलब्ध होतील. या वाणांची रोपांद्वारे लागवड वाढून हळदीचे उत्पादनदेखील वाढण्यास हातभार लागेल. सध्या राज्यात कुकरमध्ये वाफेवर हळद शिजविली जाते.

तैवान, डेन्मार्क या देशांनी कच्च्या हळदीवरच प्रक्रियेचे तंत्र विकसित केले आहे. अशा प्रक्रियेत हळदीतील कुरकुमीनचे प्रमाणही अधिक राहते. अशावेळी रोपांद्वारे हळद लागवडीत वाढ करताना डेन्मार्क, तैवान या देशांत नेमक्या कोणत्या जाती लागवड केल्या जातात. हळदीला न शिजविता कच्च्या हळदीवरच प्रक्रियेचे त्यांचे नेमके तंत्र काय, हे राज्यातील हळद उत्पादकांपर्यंत पोहोचले, तर त्यांचा खर्च वाचून उत्पन्नवाढ साध्य होणार आहे. या दिशेने देखील देशभरातील हळद संशोधन केंद्रांनी प्रयत्न वाढवायला पाहिजे.