परभणी  ः मराठवाडा विभागातील लाल कंधारी आणि देवणी या देशी गोवंशाच्या संवर्धनासाठी सध्या सुरू असलेल्या प्रकल्पांचे बळकटीकरण तसेच आधुनिकीकरण करण्यासोबत या गोवंशाची शुद्धता टिकून ठेवण्यासाठी आनुवंशिक अभ्यासाची गरज  आहे. हे लक्षात घेऊन महाराष्ट्र पशू व मत्स्यविज्ञान विद्यापीठ अंतर्गंत परभणी येथील पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय आणि वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठातील संकरित गो पैदास प्रकल्पातर्फे अनुक्रमे ४ कोटी ५० लाख रुपये आणि ३ कोटी ६३ लाख रुपयांचे प्रस्ताव शासनाकडे सादर करण्यात आले आहेत.

लाल कंधारी गोवंशाचे संवर्धन   खिल्लार जातीनंतर राज्यात दुसऱ्या क्रमांकावर लाल कंधारी गोवंश आहे. हा गोवंश मराठवाड्यातील जवळपास सर्वच जिल्ह्यात आढळतो. हा गोवंश दिसायला देखणा, उन्हाळ्यातील उच्च तापमानास सहनशील, शेती कामांसाठी उपयुक्त आहे. गाईची मध्यम दूध उत्पादकता आणि उच्च प्रजनन क्षमता आहे. गेल्या ४८ वर्षापासून येथील पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालयाच्या प्रक्षेत्रावर लाल कंधारी शुध्द गोवंश जोपासला जात आहे. स्थानिक जात असल्यामुळे लाल कंधारी गाईच्या दुधाला चांगली मागणी आहे. कर्नाल येथील राष्ट्रीय पशू अनुवंश संशोधन ब्यूरोतर्फे लाल कंधारी जातीस नोंदणी क्रमांक दिलेला आहे.

स्वातंत्र्योत्तर काळात लाल कंधारी गायीच्या विकासासाठी कोणतेही आर्थिक धोरण अवलंबले गेले नाही. मात्र पशुपालकांच्या प्रयत्नांमुळे लाल कंधारी तसेच देवणी गोवंश टिकून आहेत. विभागीय आयुक्त सुनील केंद्रेकर यांच्या सूचनेनुसार या गोवंशाच्या संशोधन व शैक्षणिक प्रक्षेत्राचे बळकटीकरण, पुनर्बांधणी आणि सुधारणा करणे, प्रक्षेत्रावर शुद्ध जातीच्या गाईंचा कळप स्थापन करणे, चारा प्रक्षेत्र विकसित करणे, जातीची प्रमाणिकरण यंत्रणा उभारणे, गाईंची प्रजनन क्षमता तसेच वासरातील जन्मदरात सुधारणा करणे, दुग्धजन्य पदार्थ निर्मिती प्रकल्प उभारणे, बैलांच्या ओढकाम क्षमतेचा अभ्यास आदी बाबींचा अंतर्भाव असलेला ४ कोटी ५० लाख रुपयांचा प्रस्ताव शासनास सादर करण्यात आला आहे. या प्रस्तावास मंजुरी देऊन येत्या तीन वर्षात निधी मिळणे अपेक्षित आहे. 

लाल कंधारी आणि देवणी या देशी गोवंशासोबत मराठवाडी म्हैस, उस्मानाबादी शेळी, पश्मी तसेच कारवान कुत्रा यांचा जनुकीय अभ्यास केला जाणार आहे. लाल कंधारी जातीच्या जनावरांची शुद्धता ओळखण्यासाठी अॅप विकसित केले जात आहे. त्यामुळे पशुपालकांना या गोवंशाच्या शुद्धतेचे प्रमाणपत्र देणे शक्य होईल, असे पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालयाचे प्राचार्य डॅा. नितीन मार्कंडेय यांनी सांगितले.

देवणी गोवंश संवर्धन  वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ अंतर्गत संकरित गो पैदास प्रकल्पातर्फे देवणी गोवंश संवर्धनासाठी प्रकल्पाचे बळकटीकरण आणि आधुनिकीकरण करण्यासाठी ३ कोटी ६३ लाख रुपयांचा प्रस्ताव सादर करण्यात आला आहे. शुद्ध देवणी गोवंश संगोपन, उच्च उत्पादनक्षम गाईंचा पुरवठा करण्यासाठी केंद्रीय कळप स्थापन करणे, आनुवंशिकता तपासण्यासाठी आण्विक व्यक्तिचित्रण तसेच रंगसूत्र मांडणीद्वारे शुध्द प्रजा निर्मिती, सर्वाधिक गुणवत्तेवर आधारित दुधाळ जातिवंत देवणी गोवंशची निवड पद्धतीने प्रजा विकसित करणे, गोवंशाचे व्यवस्थापन, आहार, आरोग्य, निवासाबद्दल संशोधन, राष्ट्रीय स्तरावरील नामवंत शासकीय संस्थांशी सामंजस्य करारद्वारे देवणी गोवंशाची आनुवंशिकता तपासणी, संवर्धनासाठी जातिवंत वळू, रेतमात्रा,उच्च उत्पादनक्षम गाईंचा शासकीय यंत्रणेद्वारे पुरवठा, शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण व  प्रात्यक्षिकाद्वारे मार्गदर्शन, आदी बाबींचा समावेश असलेला प्रस्ताव शासनास सादर करण्यात आला. निर्देशानुसार अडीच कोटींचा सुधारित प्रस्ताव सादर करण्यात येणार आहे, असे संकरित गो-पैदास प्रकल्पाचे प्रमुख शास्त्रज्ञ डॅा. दिनेशसिंह चौहान यांनी सांगितले.