Pune News : सोयाबीन बाजारानं आत्तापर्यंत शेतकऱ्यांची निराशा केली. शेतकऱ्यांनी तीन ते चार महिन्यांपर्यंत सोयाबीन (Soybean) रोखलं. मात्र तरीही अपेक्षित दरपातळी झाली नाही. बाजारात अनेकदा दरवाढीला पोषक घटक होते, पण अनेपेक्षितपणे बाजार दबावात राहीला.

आंतरराष्ट्रीय बाजारात तेजी असतानाही देशातील दर (Soybean Rate) त्याप्रमाणात वाढले नाहीत. सोयापेंड निर्यातीमुळे (Soyameal Export) दरवाढीला आधार मिळाला. मात्र खाद्यतेलाचे दर (Edible Rate) कमी असल्याने सोयाबीन दराला अपेक्षित उठाव मिळाला नाही.

यापुढेही सोयाबीन बाजारात दरावाढीला पुरक आणि दबाव आणणारे घटक सक्रीय असतील, अशी माहिती सोयाबीन बाजारातील अभ्यासकांनी दिली.

शेतकऱ्यांनी यंदा सर्वांना आश्चर्याचा धक्का देत सोयाबीन रोखलं. मर्यादीत विक्री ठेवली. सोयाबीनचा हंगाम सुरु होऊन चार महिने लोटले. तरीही शेतकऱ्यांकडे किती सोयाबीन आहे, यावरून तर्क लावले जातायेत.

शेतकरी सांगतात ३० ते ४० टक्के सोयाबीन आहे. तर शेतकऱ्यांनी ६० ते ७० टक्के सोयाबीन ठेवल्याचं व्यापारी आणि उद्योग क्षेत्राचं म्हणणं आहे.

साधारणपणे ऑक्टोबरमध्ये सोयाबीन हाती येतं. एरवी शेतकरी ९० टक्के सोयाबीन जानेवारीपर्यंत विकतात. त्यामुळं ऑक्टोबर ते जानेवारी या चार महिन्यांमध्ये दर हंगामातील निचांकी पातळीवर असायचे.

एकदा शेतकऱ्यांच्या हातून सोयाबीन गेलं की बाजारात मर्यादीत विक्री व्हायची. त्यामुळं सहाजिकच दर वाढायचे. याचा फायदा स्टाॅकिस्ट आणि व्यापाऱ्यांनाच व्हायचा. ही मेख मागील हंगामापासून शेतकऱ्यांनी डोक्यात घेतली.

ऑफ सिझनमध्ये दर वाढतात, याचा चांगला अनुभव मागील हंगामात आला होता. मागील हंगामात शेतकऱ्यांनाही चांगला दर मिळाला. पण शेतकऱ्यांच्या हाती सरासरी ७ ते ८ हजार रुपयेच दर आला. १० हजारांचा दर स्टाॅकिस्ट्सच्या पदरात पडला.

पण मागील हंगामातील तेजीनं यंदाच्या हंगामावर २५ लाख टन शिल्लक मालाचं ओझ आणलं. काही जणांच्या मते हा साठा १२ ते १५ लाख टनांच्या दरम्यान असू शकतो.

हा माल देशाच्या एकूण उत्पादनाच्या १५ ते २० टक्क्यांपर्यंत असली तरी त्याची सवय आपल्या बाजाराला नव्हती. हे पहिल्यांदाच घडत होतं.

यंदाचं देशातील १२० लाख टन उत्पादन आणि शिल्लक २५ लाख टन, असा एकूण १४५ लाख टनांचा पुरवठा उद्योगांनं गृहीत धरला. त्यामुळं सोयाबीनचं गाळपही वाढणार. सोपाच्या मते यंदा देशात जवळपास ८० लाख टन सोयापेंड निर्मिती होईल.

तर युएसडीएच्या मते जवळपास ७८ लाख टनांवर उत्पादन स्थिरावेल. म्हणजेच यंदा देशात सोयापेंड उत्पादन १० लाख टनानं जास्त राहील.

सोयापेंड उत्पादन वाढल्यानं निर्यातीवर भीस्त होती. त्यातच अगदी जानेवारीच्या मध्यापर्यंत अर्जेंटीना आणि ब्राझीलमध्ये विक्रमी उत्पादनाचे अंदाज होते. त्यामुळं आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयापेंड दबावात राहील, असा अंदाज व्यक्त केला जात होता.

खाद्यतेलही दबावात होतं. भारत सरकारनं शुल्क कमी करून खाद्यतेल आयात वाढवली. देशात खाद्यतेल आयातीचा लोंढा आला. याचा दबाव सोयातेलावर दिसतोय.

सध्या बाजारावर कशाचा दबाव?

अर्जेंटीना आणि ब्राझीलधील उत्पादनाचा दबाव आणि देशातील सोयापेंड उत्पादनातील वाढ यामुळं बाजाराची दिशा स्पष्ट नव्हती. सोपानं यंदा निर्यात १४ लाख टन राहील, असं म्हटलं तर युएसडीनं १२ लाख टन निर्यातीचा अंदाज व्यक्त केला.

पण जगातील आघाडीच्या सोयापेंड निर्यातदार अर्जेंटीनात दुष्काळ पडला आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात मागील दोन आठवड्यांपासून सोयापेंड तेजीत आलं. भारताची सोयापेंड स्वस्त झाल्यानं निर्यात वेगानं सुरु झाली. त्यामुळं मार्चपर्यंत ११ ते १२ लाख टनांपर्यंत निर्यात होऊ शकते, असा अंदाज व्यक्त केला जातोय.

सध्याची स्थिती काय?

देशातून सोयापेंड निर्यात वाढल्यानं सोयाबीन दरात ३०० ते ४०० रुपयांपर्यंत सुधारणा झाली. पण सोयाबीन गाळपासून सोयापेंडसोबत मिळणाऱ्या सोयातेलाला दर नाही. सरकारच्या धोरणामुळं आयात वाढल्याचा फटका सोयातेलाला बसला.

खाद्यतेलाचा दबाव सोयाबीनवरही येतोय, त्यामुळं आयातशुल्क वाढवणं गरजेचं आहे, हे अॅग्रोवनने आधीपासूनच सांगितलं. आता उद्योगांकडूनही आवाज उठवला जातोय.

बाजारातील ही स्थिती लक्षात घेऊनच अॅग्रोवनने यंदा सोयाबीनचा भाव ५ हजार ते ६ हजार रुपयांच्या दरम्यान राहील, असं म्हटलं होतं. शेतकऱ्यांना अपेक्षा ७ ते ८ हजारांचा असली तरी ऐन आवकेच्या काळात बाजारावर या सर्व परिस्थितीचा दबाव आहे.

या घटकांमुळे दराला आधार आणि दबाव

सध्या सोयाबीनची दरपातळी ५ हजार १०० ते ५ हजार ५०० रुपयांच्या दरम्यान आहे. यापुढे दरपातळी वाढण्यासाठी बाजाराला आधार देणारे आणि बाजारावर दबाव आणणारे घटक सक्रिय आहेत आणि असतील.

त्यापैकी शेतकऱ्यांची मर्यादीत विक्री, आंतरराष्ट्रीय बाजारात सोयापेंड दरातील तेजी आणि देशातून वाढलेली निर्यात हे घटक बाजाराला आधार देणारे आहेत. तर खाद्यतेल आयातीचा वाढलेला लोंढा आणि ब्राझीलमधील उत्पादन वाढीमुळं आंतरराष्ट्रीय आणि पर्यायानं देशातील बाजारावर काही काळ दबाव येऊ शकतो.

जास्त नरमाईची शक्यता कमीच

खाद्यतेल आयात वाढल्यामुळं सरकार आयातशुल्क वाढवण्याची शक्यता आहे. असं झाल्यास सोयाबीन दराला आधार मिळेल. तसचं सोयापेंड निर्यात वाढल्याचे आकडे जसजसे येतील तसतसे दरही सुधारू शकतात.

देशातील सोयापेंड खप अपेक्षेप्रमाणं झाल्यास त्याचाही आधार मिळेल. एकूणच काय तर सोयाबीन बाजाराची दिशा खाद्यतेलाबाबत सरकारचं धोरण, सोयापेंड निर्यात आणि देशातील वापर यावर अवलंबून असेल.

पुढील महिना, दीड महिना सोयाबीन दरात चढ उतार दिसू शकतात. मात्र सध्याच्या दरपातळीपेक्षा जास्त नरमाई येण्याची शक्यता कमीच आहे, असा अंदाज जाणकारांनी व्यक्त केला.