तंत्र शेवगा पिकातील छाटणीचे...
लागवडीनंतर योग्य छाटणी तंत्रज्ञानाकडे लक्ष दिल्यास शेवग्यापासून उत्तम उत्पादन मिळवता येते. कमी पाण्यातही चांगले उत्पन्न मिळवून देण्याची क्षमता या पिकामध्ये आहे. पूर्वी राज्यामध्ये शेताचा बांध किंवा परसदारापुरती असलेली शेवगा लागवड आता शेतामध्ये होऊ लागली आहे. तमिळनाडू, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, ओरिसा या राज्यांत शेवग्याची लागवड व्यापारी दृष्टिकोनातून मोठ्या क्षेत्रावर होते. महाराष्ट्रामध्ये नाशिक, धुळे, जळगाव, नगर, सोलापूर, सांगली, मिरज जिल्ह्यांमध्ये व्यापारी तत्त्वावर शेवगा लागवड वाढली आहे.
जमिनीलगत खरड छाटणी जमिनीपासून अडीच ते तीन फुटांवर छाटणी झाडांच्या शेंड्याकडील ३० टक्के कात्रीने अथवा कोयत्याने फांद्या कापणे.शेवग्याचे रोप लावल्यानंतर चांगले व्यवस्थापन असल्यास २ ते ३ महिन्यांत ३ ते ४ फुटांपर्यंत उंची वाढते. शेवग्याचे रोप २.५ ते ३ फूट वाढल्यानंतर त्याचा शेंडा छाटावा. रोपाचा शेंडा छाटल्याने त्याला फांद्या फुटतात. अन्यथा ते सरळ उंच वाढते. सर्वसाधारपणे प्रत्येक खोडावर ४ ते ५ फांद्या ठेवाव्यात. खोडावर ठेवलेल्या ४ ते ५ फांद्या वाढल्यानंतर १.५ ते २ फुटांवर परत शेंडा खोडावा. म्हणजे झाडाला आकार मिळतो. झाड कमी उंचीचे आणि डेरेदार करून घ्यावे. शेवग्याची लागवड केल्यानंतर सहा महिन्यांनंतर फुले येण्यास सुरवात होते. झाड लहान असून, शाखीय वाढीचे प्रमाण अधिक असल्याने सुरवातीची फुले गळतात. क्वचित एखाद्या फुलाचे रुपांतर शेंगांत होते. अर्थात नंतरच्या फुलाचे रुपांतर शेंगांमध्ये होते. फुलाचे रुपांतर शेंगांमध्ये होताना त्यांचा आकार लहान असल्याचे लक्षात येत नाही. बारकाईने बघितल्यास लहान तलवारीच्या आकाराच्या शेंगा फांदीवर दिसतात. विशेषत: फूलधारणा होत असताना फांदीवर प्रत्येक पानाच्या देठाजवळ फुलांचा गुच्छ येतो आणि त्यापासून फळधारणा होते. फुलापासून शेंगा होण्याचे प्रमाण ३ ते ५ टक्के असते. रोपांची लागवड केल्यानंतर योग्य व्यवस्थापन असल्यास सहा महिन्यांनी शेवग्याला फुले येऊन एक वर्षाच्या आत पहिले उत्पादन मिळते. जून– जुलैमध्ये लागवड केलेल्या झाडाचा पहिला बहार मार्च-एप्रिल या महिन्यात संपतो. त्यानंतर झाडाची छाटणी केली पाहिजे. छाटणी लवकर किंवा उशिरा करून बाजारपेठेच्या मागणीनुसार शेंगांचे उत्पादन घेता येते. वर्षातून एकदाच छाटणी करावी. गरजेनुसार फांदीचा शेंडा काढून उंची नियंत्रणात ठेवावी. छाटणी केल्यानंतर खोडावर बोर्डो पेस्ट (मोरचूद + चुना मिश्रण) लावावे. त्यामुळे खोड कुजणार नाही. लवकर फुटवे येण्यास मदत होते. ः अंबादास मेहेत्रे, ९५४५३२३९०६ ः डॉ. उल्हास सुर्वे, ९८२२६०६५११ (कृषी विद्या विभाग, पदव्युत्तर महाविद्यालय, महात्मा फुले कृषी विद्यापीठ, राहुरी)