शेळीचे दूध पचनास हलके असते. शेळीच्या दुधापासून दही, लोणी, चीज, मलई, आइस्क्रीम, सुगंधी दूध, पनीर इत्यादी पदार्थ तयार करता येतात. शेळीच्या दुधात मुबलक प्रमाणात कॅल्शियम, फॉस्फरस, मॅग्नेशियम ही खनिजे असतात. गाईच्या दुधापेक्षा शेळीच्या दुधात १३ टक्के जास्त कॅल्शियम असते. शेळीचे दूध पचनास हलके असते. गायीच्या दुधाची ॲलर्जी असलेल्या लोकांसाठी शेळीचे दूध उत्तम पर्याय आहे. ॲसिडिटीचा त्रास असल्यास शेळीच्या दुधाचे सेवन करणे फायदेशीर ठरते. दुधामध्ये असलेल्या विविध गुणधर्मांमुळे शेळीचे दूध व त्यापासून बनविलेले पदार्थ आरोग्यास फायदेशीर ठरतात. शेळीच्या दुधापासून दही, लोणी, चीज, मलई, आइस्क्रीम, सुगंधी दूध, पनीर इत्यादी पदार्थ तयार करता येतात. विविध दुग्धजन्य पदार्थ  खवा  कृती 

उपयोग पेढे, बर्फी, गुलाबजाम तसेच विविध प्रकारच्या मिठाई निर्मितीसाठी. दही दह्यामध्ये असणाऱ्या प्रोबायोटिक्समुळे ते आरोग्यास फायदेशीर असते. गायीच्या दुधाची ॲलर्जी असणाऱ्यांसाठी शेळीच्या दुधापासून तयार केलेले दही उत्तम पर्याय आहे. दह्यामध्ये मुबलक प्रमाणात फॅटी ॲसिड, प्रथिने आणि खनिजे असतात. कृती

श्रीखंड शेळीच्या दुधापासून चांगल्या प्रतीचे श्रीखंड तयार करता येते. त्यासाठी चांगल्या प्रतीच्या दह्याची आवश्‍यकता असते. कृती 

लस्सी  कृती  शेळीच्या दुधापासून तयार केलेले दही एका पातेल्यात घेऊन त्यात सम प्रमाणात थंड पाणी मिसळावे. या मिश्रणात १० ते १२ टक्के साखर व आवडीनुसार रंग व इतर पदार्थ मिसळावेत. या पद्धतीने आपण लस्सी तयार करू शकतो. कुल्फी कुल्फी हा आइस्क्रीमसारखा पदार्थ आहे. कुल्फी तयार करताना दूध, मलई, साखर आणि फळांचा रस एकत्र करून गोठवला जातो. कृती

दूध पावडर दुधामधील पाणी उष्णता इतर माध्यमातून वेगळे करून दूध पावडर तयार केली जाते. दूध पावडर ही दुधापेक्षा जास्त काळ टिकते. तसेच पावडर साठवणुकीसाठी जागादेखील कमी लागते. शेळीच्या दुधाचा उग्र वास टाळण्यासाठी त्यात विविध प्रकारचे फ्लेवरदेखील टाकले जातात. केफिर  हा आंबवलेल्या दुधापासून तयार केला जाणारा पदार्थ आहे. यात प्रत्येकी एक टक्का लॅक्टिक आम्ल आणि अल्कोहोल असते. पनीर शेळीच्या दुधापासून चांगल्या प्रतीचे पनीर तयार करता येते. कृती

आइस्क्रीम निर्जंतुक केलेल्या दुधाला गोठवून आइस्क्रीम तयार केले जाते. फ्रेंच व्हॅनिला आणि चॉकलेट ही शेळीच्या दुधापासून बनवण्यात येणारी प्रसिद्ध आइस्क्रीम आहेत. तूप तूप हे लोण्याला घुसळवून आणि नंतर त्यास १०५ ते १४५ अंश सेल्सिअस उष्णता देऊन तयार केले जाते. एकूण दूध उत्पादनापैकी अंदाजे ६० टक्के दूध हे तूप बनविण्यासाठी वापरले जाते. संपर्क- डॉ. अनिता चप्पलवार, ९५२०२४०५०९ (सहायक प्राध्यापक, पशुजन्य प्रक्रिया पदार्थ प्रक्रिया तंत्रज्ञान विभाग, पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय, परभणी)