भारतातील एकूण मिथेन उत्सर्जनापैकी निम्मे मिथेन वायुचे उत्सर्जन जनावरांतील आंतरिक किण्वनातून होते. मिथेन वायू पर्यावरणासाठी हानिकारक असून, त्यामुळे जनावरांमधील ४ ते १२ टक्के ऊर्जा कमी होते. संतुलित आहाराचा पुरवठा करून जनावरातील मिथेन वायुचे उत्सर्जन कमी करता येते. कार्बन डायऑक्‍साईड, नायट्रस ऑक्‍साइड आणि मिथेन हे वायू हरितगृह वायू म्हणून ओळखले जातात. वातावरणातील हरितगृह वायूंची (जीएचजी) घनता वाढल्यामुळे, जागतिक हवामानातील बदल हा चिंतेचा विषय बनला आहे. या बदलाचा जनावरांच्या उत्पादनावर आणि आरोग्यावर विपरित परिणाम होतो. दुधाळ जनावरांच्या मलमूत्रातून मिथेन हा वायू उत्सर्जित होतो. जनावरांच्या पोटामध्ये (रुमेन) होणाऱ्या आंबवण्याच्या प्रक्रियेतून मिथेन वायूचे उत्सर्जन होते. भारतातील एकूण मिथेन उत्सर्जनापैकी निम्मे मिथेन वायुचे उत्सर्जन जनावरांतील आंतरिक किण्वनातून होते. मिथेन वायू पर्यावरणासाठी हानिकारक असून, त्यामुळे जनावरांमधील ४ ते १२ टक्के ऊर्जा कमी होते. जनावरांमध्ये उत्पादित होणारे मिथेन वायू ः जनावरांमध्ये एक विशिष्ट पाचक प्रणाली असते. जनावरांमध्ये रुमेन, रेटिकुलम, ओमासम आणि अबोसम असे पोटाचे चार प्रकार असतात. पोटातील ८० टक्के भाग हा रुमेनने व्यापलेला असतो. यामध्ये जिवाणू, प्रोटोझोआ आणि बुरशीसारखे सूक्ष्मजंतू अस्थिर फॅटिऍसिड्स (व्हीएफए), मायक्रोबियल प्रथिने, कार्बनडाय ऑक्साईड आणि उत्पादनामधील खाद्यपदार्थ तयार करतात. मिथेन व्हीएफएमध्ये एसीटेट आणि बुटायरेट हे मिथनोजेनिक तयार होताना, अतिरिक्त हायड्रोजन तयार होतो. मिथेन उत्पादनासाठी रुमेन मध्ये हवाबंद परिस्थितीत, हायड्रोजन आणि कार्बनडाय ऑक्साईडचा उपयोग मिथेनोजेनिक बॅक्टेरिया आंतरिक मिथेन तयार करण्यासाठी करतात. हे गॅस मुख्यतः जनावरांनी दिलेल्या ढेकरामार्फत बाहेर पडतात. मिथेन मापनासाठी एसएफ ६ ट्रेसर तंत्रज्ञान

जनावरातील मिथेन वायुचे उत्सर्जन कमी करण्यासाठी संतुलित आहार

संतुलित आहाराद्वारे मिथेन वायुचे उत्सर्जन कमी करण्याचे फायदे

संपर्क ः योगेश पाटील, ७५८८७६१४४८ (पशुसंवर्धन व दुग्धशास्त्र विभाग, एम. जी. एम. नानासाहेब कदम कृषी महाविद्यालय, गांधेली, औरंगाबाद)