जनावरांनी खालेल्या चाऱ्यांवर कोठीपोटात जिवाणू, बुरशीजन्य पेशी, प्रोटोझुआ, रासायनिक प्रक्रिया आणि किण्वन प्रक्रियेद्वारे मिथेन वायू तयार होतो. ज्यामध्ये जनावरांतील ऊर्जेचा अधिक वापर होतो. त्यामुळे गाई,म्हशींची दूध उत्पादन क्षमता घटते. संतुलित आहार देऊन मिथेन वायूचे प्रमाण कमी करणे शक्य आहे.
जागतिक हवामानातील बदल ही एक गंभीर समस्या आहे. यामुळे वातावरणातील हरितगृह वायूंचे प्रमाण वाढत आहे. हवामानातील नियमित बदलामुळे जनावरांची उत्पादन क्षमता आणि राहणीमानावर परिणाम होतो, जे सभोवतालच्या तापमानात झालेल्या वाढीमुळे उद्भवते. मिथेन वायू हा प्रामुख्याने सर्वात अधिक प्रभावशाली उत्सर्जनात भर पडणारा हरितगृहातील वायूंशी निगडीत आहे. मिथेन वायू जनावरांच्या आतड्यातील खाद्याच्या किण्वन प्रक्रियेमुळे तयार होतो. रवंथ करणाऱ्या जवळपास ४ ते १२ टक्के प्रमाणात मिथेन वायू उत्सर्जित होतो. वातावरणास हानिकारक आणि जनावरांतील ऊर्जा स्रोत कमी करण्याचे एक कारण आहे. ज्याचा दूध उत्पादन क्षमतेवर परिणाम होतो. दूध उत्पादन करणाऱ्या जनावरांचा हरितगृह वायू उत्सर्जनामध्ये मुख्यतः मिथेन, नायट्रस ऑक्साइड आणि कार्बन डाय ऑक्साइडचा समावेश आहे. यामध्ये सर्वात अधिक ५० टक्के प्रमाणात मिथेन वायू उत्सर्जित होतो.मिथेन वायू उत्सर्जन कमी केल्यास त्याची दूध उत्पादन वाढीस मदत होते.
रवंथ करणाऱ्या जनावरातील मिथेन वायूचे उत्पादन
मिथेन वायू उत्सर्जन कमी करण्यासाठी संतुलित आहार
आजही आपण जनावरांना पारंपरिक पद्धतीने आहार, वैरण देतो. त्यामुळे साधारणतः ऊर्जा, प्रथिने, क्षार व जीवनसत्त्वांच्या तुलनेत ते असंतुलित असते.
- डॉ. विलास टाकळे, ७४९८५८३१५३ (वरिष्ठ संशोधन अधिकारी, गोठीत रेत प्रयोगशाळा, बाएफ, उरूळीकांचन, पुणे )
