जनावरांतील उष्माघाताची कारणे, लक्षणे, उपचार
वाढते तापमान आणि प्रखर उन्हामुळे जनावरांमध्ये उष्माघात होतो. म्हशी, संकरीत गाई यांना हा आजार जास्त प्रमाणात होतो. उष्माघातामुळे जनावरांची उत्पादकता कमी होते, बऱ्याचदा हा आजार प्राणघातक होऊ शकतो.
गोठ्याच्या परिसरातील तापमानात प्रचंड वाढ हे प्रमुख कारण आहे.वातावरणात भरपूर आर्द्रता असणे.जनावरे बांधण्याचा गोठा कोंदट असणे.उन्हाच्या वेळेत जनावरे चारावयास सोडणे.जनावरांची लांबवर वाहतूक.पिण्याच्या पाण्याची कमरता.दिवसा सावलीची सोय नसणे.जास्त वयस्क व कमी वयाच्या जनावरांत उष्णता सहन करण्याची क्षमता कमी असते. अशी जनावरे उन्हाळ्यात उष्माघातास जास्त बळी पडतात.लठ्ठ जनावरे, अंगावर भरपूर केस किंवा लोकर असणाऱ्या जनावरांना उष्माघाताचा जास्त त्रास होतो.शरीराचे तापमान १०३ ते १०७ अंश फॅरनहाईटपर्यंत वाढते.श्वसनाचा वेग वाढतो.हृदयाचे ठोके वाढतात.जनावर जीभ बाहेर काढून तोंडाने श्वसन करते.जनावर लाळ गाळते.नाकातून स्राव येतो.जनावरास भरपूर तहान लागते.जनावर अस्वस्थ होते.जनावरांना शरीराचा तोल सांभाळता येत नाही.जनावर चालताना अडखळते व कोसळते.जनावराला झटके येतात.जनावर बेशुद्ध पडून दगावते.जनावरांचा गोठा हवेशीर असावा.जनावरांना हवेशीर ठिकाणी बांधावे किवा पंख्याची व्यवस्था करावी, जेणेकरून हवा खेळती राहील.जनावराचे अंग थंड पाण्याने ओले करावे, जेणेकरून शरीराचे तापमान कमी होईल.जनावरास पिण्यासाठी भरपूर प्रमाणात थंड पाणी द्यावे. चघळण्यास बर्फ द्यावा.जनावराच्या डोक्यावर बर्फाने शेकावे.पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने थंड ग्लुकोज सलाईन, तापनाशक औषधे द्यावीत.आजारी जनावरास सावलीत बांधावे, उन्हात अजिबात नेऊ नये.उन्हाच्या वेळेत जनावरे चरावयास सोडू नयेत.उन्हाच्या वेळी जनावरांची लांब वाहतूक करू नये. जनावरांची वाहतूक सकाळी किंवा सायंकाळी करावी.जनावराला पिण्यासाठी भरपूर पाणी द्यावे.जनावरास बांधण्यास सावलीची सोय करावी.अंगावर भरपूर केस, लोकर असणाऱ्या जनावरांच्या अंगावरील केस काढून टाकावेत. ः डॉ. गिरीश यादव, ७६६६८०८०६६ (मुंबई पशुवैद्यक महाविद्यालय, परळ, मुंबई)