कोंबड्यांच्या आहारातील खनिजे विविध प्रकारची कार्ये करीत असतात. अंड्याचे कवच तयार करणे, हाड मजबूत करणे, शरीराची वाढ करणे, रक्त तयार होण्याचे कार्य क्षारामुळे घडत असते. या खनिजांच्या कमतरतेमुळेही कोंबड्यांमध्ये आजार दिसतात, समस्या निर्माण होतात.

व्यावसायिक कुक्कुटपालन बाजारपेठेतील उपलब्ध संतुलित कोंबडी खाद्याचा वापर करतात. परंतु परसबागेतील कोंबड्यांना शक्‍यतो शिल्लक भाजीपाला, धान्य, उपलब्ध वनस्पती खाण्यासाठी दिल्या जातात. यामधून सर्व पोषणतत्त्व कोंबड्यांच्या शारीरिक गरजेनुसार मिळतील हे सांगता येत नाही. यामुळे पोषणतत्त्वांच्या कमतरतेमुळे कोंबड्यांमध्ये अनेक आजार उद्भवण्याची भिती असते. असे आजार कधी कधी व्यावसायिक कुक्कुटपालनामध्येही आढळून येतात.   कोंबड्यांच्या आहारातील खनिजे विविध प्रकारची कार्ये करीत असतात. अंड्याचे कवच तयार करणे, हाड मजबूत करणे, शरीराची वाढ , रक्त तयार होण्याचे कार्य घडत असते. याच्या कमतरतेमुळेही बऱ्याचवेळा कोंबड्यांमध्ये आजार दिसतात, समस्या निर्माण होतात.

कमतरतेची लक्षणे कॅल्शिअम ः पातळ कवचाचे किंवा कवचहीन अंडे, अंडी उत्पादन कमी होणे, अंडी उबवणीचे प्रमाण कमी होणे, वाढ खुंटणे. उपाय ः कॅल्शियमयुक्त पावडर १५ ते २० ग्रॅम प्रति १०० कोंबड्या याप्रमाणे किंवा कॅल्शियमयुक्त द्रावण  २० मिली प्रति १०० कोंबड्या याप्रमाणे द्यावे.

स्फुरद (फॉस्फरस) ः हाडे नाजूक व ठिसूळ होणे, अंडी उत्पादन कमी होणे, वाढ खुंटणे. उपाय ः फॉस्फरसयुक्त पावडर उत्पादकाच्या सूचनेप्रमाणे किंवा फॉस्फरसयुक्त द्रावण १५ ते २० मिली प्रति  १०० कोंबड्यांना पाण्यातून द्यावे.

मॅग्नेशिअम ः भूक मंदावणे, अंग थरथरणे, पाय जड होणे, त्वचा खरबरीत जाड होणे. उपाय ः मॅग्नेशियमयुक्त पावडर उत्पादकाच्या सूचनेप्रमाणे द्यावी.

मॅंगेनीज ः पाय बाहेरील बाजूस वळतात, पायाला सूज येते, पातळ कवचाचे किंवा कवचहीन अंडे, अंडी उबवणीचे प्रमाण कमी होणे, विकृत इम्ब्रीओ. उपाय ः मॅंगेनिजयुक्त पावडर  उत्पादकाच्या सूचनेप्रमाणे किंवा  मॅंगेनिजयुक्त द्रावण २० मिली प्रति १०० कोंबड्यांसाठी प्रमाण द्यावे.

झिंक ः पंखाची वाढ कमी होते, पायाची हाडे आखूड होतात व पायाचा (हॉक) जॉईंट सुजतो. उपाय ः  झिंकयुक्त पावडर किंवा द्रावण उत्पादक किंवा तज्ज्ञांच्या सूचनेनुसार द्यावे.

लोह, कॉपर ः रक्तक्षय, पंखाचा रंग बदलतो. उपाय ः लोह व कॉपरयुक्त पावडर उत्पादकाच्या सूचनेनुसार वापरावी.

सेलेनियम ः मांसल भागावर पांढरे पट्टे दिसतात. मांसामध्ये रक्ताचे डाग दिसतात. उपाय ः सेलेनियमयुक्त पावडरचा उत्पादकाच्या सूचनेनुसार वापर करावा.

सोडियम व पोटॅशिअम ः चोचीची वाढ होत नाही. उपाय ः  सोडियम व पोटॅशियमयुक्त पावडर उत्पादक व तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने द्यावी.

 -  डॉ. प्रफुल्लकुमार पाटील,  ८३२९७३५३१४ (पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महाविद्यालय, उदगीर,जि.लातूर)