उन्हाळ्यामध्ये पाणीटंचाईमुळे हिरवा चारा मिळत नाही. अशा वेळी जनावरांना वाळलेल्या चाऱ्यावर अवलंबून राहावे लागते. पशुपालक जनावरांच्या आहारात दुय्यम घटकांचा (उदा. गव्हाचा पेंढा, भात पेंढा) जास्त वापर करतात. त्यामुळे आहाराची पौष्टिकता वाढवण्यासाठी युरिया प्रक्रिया महत्त्वाची ठरते.   निकृष्ट चाऱ्यामध्ये कर्बोदकांचे प्रमाण कमी आणि तंतुमय पदार्थ जास्त असतात. तसेच प्रथिने अत्यल्प असतात. त्यामुळे ती पचण्यास कठीण जातात. रवंथ करणारी जनावरे प्रथिने नसलेल्या नत्राचे प्रथिनात रुपांतर करू शकतात. ओलसरपणा आणि संप्रेरक युरियेज यांच्या उपस्थितीमध्ये युरियाचे विघटन होऊन अमोनिया आणि कार्बनडाय ऑक्साईड तयार होते. नंतर हा अमोनिया लिग्नीन – हेमिसेलुलोज - सेलुलोज यांच्या बंधनावर (बॉन्ड) प्रक्रिया करून सेलुलोज – हेमिसेलुलोज तयार करतो. त्यामुळे चाऱ्याची पचनक्षमता वाढते. तसेच युरिया प्रक्रिया केलेल्या चाऱ्याची चव बदलते, नत्राचे प्रमाण वाढते. त्यामुळे जनावरे चारा आवडीने खातात. युरियामध्ये नत्रा(नायट्रोजन)चे प्रमाण ४६ टक्के इतके असते. म्हणून युरिया हा नत्राचा अतिशय सहज व नियमितपणे उपलब्ध होणारा स्रोत आहे. युरिया प्रक्रियेचे फायदे

युरिया प्रक्रिया करण्याची पद्धत

युरिया प्रक्रियायुक्त चारा जनावरांना खायला देताना घ्यावयाची काळजी

युरियामुळे होणारी विषबाधा आहारात युरियाचा प्रमाणाबाहेर वापर झाला तर युरियाची विषबाधा होण्याची शक्यता असते. यामुळे जनावर दगावण्याचीदेखील शक्यता असते. जर जनावरांमध्ये अमोनियाचे प्रमाण १ मिलीग्रॅम प्रति १०० मिली रक्तापेक्षा जास्त झाले तर विषबाधा होते. तसेच गायी-म्हशीमध्ये ११६ ग्रॅम आणि मेंढीमध्ये १० ग्रॅमपेक्षा जास्त युरिया खाण्यात आला तर वेगाने जास्तीचा अमोनिया तयार होतो जो विषबाधेसाठी कारणीभूत ठरतो. लक्षणे : लाळ गळणे, पोटफुगी, पोटदुखी, हंबरणे, श्र्वासातून अमोनियाचा वास येणे, खुरे आपटणे, ओरडणे, इ. तसेच २-३ तासात मृत्यूदेखील होऊ शकतो. उपाय : युरियाची विषबाधा झाल्यास २० ते ४० लिटर पाणी जनावरांना द्यावे, त्यामुळे पोटातील युरियाची प्रक्रिया बंद पडते. पशुतज्ज्ञांकडून योग्य ते उपचार करून घ्यावेत.   संपर्क ः डॉ. श्रद्धा राऊत, ९२७०७०६००३ डॉ. शरद दुर्गे, ७०३८०३१३०० (पशुपोषण आहारशास्त्र विभाग, पशुवैद्यक व पशुविज्ञान महविद्यालय, उदगीर, जि. लातूर)