एकात्मिक कीड व्यवस्थापनासाठी सापळा पिकांची लागवड महत्त्वाची आहे. सापळा पिकाचा कीड व्यवस्थापनामध्ये वापर केल्यास निसर्गाचा समतोल राखून कीड आर्थिक नुकसान पातळी खाली रोखता येते.  मुख्य पिकांमध्ये सापळा पिकांची लागवड हा एकात्मिक कीड व्यवस्थापन पद्धतीमधील महत्त्वाचा घटक आहे. हानिकारक किडींपासून संरक्षण करण्यासाठी किडींना ज्यास्त बळी पडणारे हंगामानुसार दुसरे पीक मुख्य पिकासोबत लावल्यास कीड त्या पिकाकडे आकर्षित होते. यामुळे मुख्य पिकाचे संरक्षण होते. सापळा पीक लावल्यामुळे रासायनिक कीटकनाशक फवारणीवर होणारा खर्च कामी होतो. मित्र किडींची संख्या संतुलित राहण्यास मदत होते. सापळा पिकापासून अतिरिक्त उत्पन्नसुद्धा मिळते. पर्यावरणाचे संवर्धन होते. मुख्य पिकाच्या उत्पादनात वाढ होते. भाजीपाला आणि फळपिकामध्ये सापळा पिकाचा उपयोग अतिशय उपयुक्त आहे.  सापळा पिकांचे नियोजन सोयाबीन  सोयाबीनभोवती एरंडी या सापळा पिकाची एक ओळ बोर्डरवर लावावी. तंबाखूची पाने खाणारी अळीचा मादी पतंग एरंडीच्या पानावर समूहाने अंडी घालते. त्यामुळे अंडीपुंज आणि प्रादुर्भाव ग्रस्त एरंडीची पाने अळीच्या समूहासहित नष्ट केल्याने मुख्य पिकाचे संरक्षण होते. सोयाबीन पिकाभोवती ज्वारीची ओळ लावावी किंवा पेरणीच्या वेळेस १०० ग्रॅम ज्वारीचे बियाणे सोयाबीन बियाण्यासोबत मिसळून पेरणी करावी. सूर्यफूल किंवा झेंडूची एक ओळ पिकाभोवती लावावी.  कापूस  कपाशी पिकाभोवती झेंडू या सापळा पिकाची एक बोर्डर ओळ लावावी. झेंडूच्या पिवळ्या फुलाकडे हिरव्या बोंड अळीचा मादी पतंग आकर्षिला जाऊन त्यावर अंडी घालतो. कपाशीच्या भोवती एरंडीची एक ओळ लावावी. तंबाखूची पाने खाणारी अळीचा मादी पतंग एरंडीच्या पानावर समूहाने अंडी घालतो. असे अंडीपुंज आणि प्रादुर्भाव ग्रस्त एरंडीची पाने अळ्यांच्या पुंजक्या सहित नष्ट करावीत. कपाशीच्या दहा ओळीनंतर एक ओळ चवळी किंवा मका पिकाची पेरावी. मावा ही कीड चवळीवर मोठ्या प्रमाणावर येते. त्यामुळे ढालकिडा, सिरफीड माशी क्रायसोपा ई. मित्रकिडींची वाढ होते. मका, मूग उडीद या पिकांवर मित्रकीटकांचे संवर्धन होण्यास मदत होते.    तूर तूर पिकावरील हिरव्या बोंड अळीच्या व्यवस्थापनाकरिता ज्वारी किंवा बाजरीची आंतरपीक म्हणून किंवा तूर पेरणीच्या वेळेस १०० ग्रॅम ज्वारी/बाजरी (१ टक्का) बियाणे १० किलो तुरीच्या बियाण्यासोबत मिसळून पेरणी करावी. यामुळे पक्षांना बसण्यासाठी पक्षी थांबे तयार होतात. हे पक्षी पिकावरील किडींना टिपून नष्ट करतात. तूर पिकाभोवती झेंडू या सापळा पिकाची एक बोर्डर ओळ लावावी.

भाजीपाला पिके

- डॉ. प्रशांत उंबरकर, ९४२११३८९३६ 

(कृषी विज्ञान केंद्र, वर्धा, डॉ. पंजाबराव देशमुख कृषी विद्यापीठ, अकोला)