किशोर आनेराव, हेमंत देशपांडे

Health Benefits of Rajgira : राजगिरा हे पीक मध्य आणि दक्षिण अमेरिका, आफ्रिका आणि आशियासह जगाच्या विविध भागांमध्ये पारंपारिक आहाराचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.

राजगिरा केवळ त्याच्या पौष्टिक फायद्यांसाठीच नव्हे तर विविध पर्यावरणीय परिस्थितीशी जुळवून घेणारे पीक आहे. राजगिरा धान्य, पीठ किंवा पालेभाज्या म्हणून सेवन केले जाते. राजगिरा नियमित जेवणात समाविष्ट केल्याने संपूर्ण आरोग्य चांगले राहते.

पौष्टिक घटक

प्रथिने : मानवी शरीराला आवश्यक असलेले सर्व नऊ अमिनो ॲसिड राजगिऱ्यातून मिळतात.हा शाकाहारी आणि शुद्ध शाकाहारी लोकांसाठी एक उत्कृष्ट प्रथिन स्रोत आहे.

कर्बोदके : स्टार्च आणि तंतूमय स्वरूपात कर्बोदके असतात. यात असणारे तंतूमय घटक पाचन आरोग्यासाठी मदत करतात. रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास मदत करतात.

तंतूमय घटक : राजगिरा हे विरघळणारे आणि अघुलनशील अशा दोन्ही प्रकारच्या तंतूमय घटकांचा एक चांगला स्रोत आहे, जे पचनास मदत करते. आतड्यांच्या आरोग्यास सहकार्य करते.

जीवनसत्त्वे : जीवनसत्त्व-अ, जीवनसत्त्व-क, जीवनसत्त्व-के आणि फोलेट (जीवनसत्त्व ब-९), रिबोफ्लेविन (जीवनसत्त्व ब-२), आणि नियासिन (जीवनसत्त्व ब-३) यांसारख्या जीवनसत्त्वांची समृद्ध आहे. ही जीवनसत्त्वे ऊर्जा, चयापचय, रोगप्रतिकारक कार्य आरोग्यामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.

खनिजे : कॅल्शिअम, लोह, मॅग्नेशिअम, फॉस्फरस, पोटॅशियम आणि जस्त यांसारखी खनिजे लक्षणीय प्रमाणात असतात. ही खनिजे हाडांचे आरोग्य, स्नायूंचे कार्य, ऊर्जा निर्मिती आणि रोगप्रतिकारक शक्तीसाठी आवश्यक आहेत.

अँटिऑक्सिडंट्स : यामध्ये फायटोकेमिकल्स जसे की फ्लेव्होनॉइड्स आणि फिनोलिक संयुगे, ज्यामध्ये अँटीऑक्सिडंट गुणधर्म असतात. अँटिऑक्सिडंट्स शरीरातील हानिकारक मुक्त रॅडिकल्स निष्क्रीय करण्यात मदत करतात. हृदयरोग, कर्करोग आणि जळजळ-संबंधित परिस्थितींसारख्या जुनाट आजारांचा धोका कमी करतात.

आरोग्यदायी फायदे

हृदयाचे आरोग्य : उच्च तंतूमय प्रमाण, पोटॅशियम आणि मॅग्नेशिअम सारख्या खनिजांच्या उपलब्धतेमुळे, राजगिरा हृदयाच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते. हे कोलेस्टेरॉलची पातळी कमी करण्यास, रक्तदाब नियंत्रित करण्यास आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगांचा धोका कमी करण्यास मदत करते.

पचनसंस्था : राजगिरामधील तंतूमय घटक नियमित आतड्यांसंबंधी हालचालींना उपयुक्त ठरतात. बद्धकोष्ठता प्रतिबंधित करून आणि निरोगी आतडे राखून निरोगी पचनास मदत करते.

वजन संतुलन : राजगिरामधील प्रथिने आणि तंतूमय घटकांचे मिश्रण तृप्ती वाढवण्यास मदत करते, ज्यामुळे ते वजन व्यवस्थापन आहारामध्ये एक मौल्यवान जोड बनते. हे भूक नियंत्रित करण्यास आणि कॅलरीजचे सेवन कमी करण्यास मदत करते. वजन कमी करण्यास मदत करते.

हाडांचे आरोग्य : कॅल्शिअम, मॅग्नेशिअम, फॉस्फरस आणि इतर खनिजे हाडांचे आरोग्य आणि घनतेसाठी महत्त्वाचे ठरते. नियमित सेवन केल्याने ऑस्टियोपोरोसिस सारख्या परिस्थिती टाळण्यास आणि मजबूत आणि निरोगी हाडे राखण्यास मदत होऊ शकते.

रक्तातील साखरेचे संतुलन : राजगिरामधील जटिल कर्बोदके आणि तंतूमय घटकांमुळे साखरेचे पचन आणि शोषण कमी होते, रक्तातील साखरेची पातळी स्थिर ठेवण्यास मदत होते. हा गुणधर्म मधुमेह असलेल्या व्यक्तींसाठी किंवा तो विकसित होण्याचा धोका असलेल्यांसाठी फायदेशीर आहे.

प्रतिकारशक्ती : राजगिरामधील जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि अँटिऑक्सिडंट्स रोगप्रतिकारक शक्तीला ऊर्जा देतात आणि शरीराला संक्रमण आणि रोगांपासून बचाव करण्यास मदत करतात.

किशोर आनेराव, ७३५०८२५०९२

(आचार्य पदवी स्नातक, अन्न सूक्ष्मजीव शास्त्र व सुरक्षा विभाग,

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ परभणी)