सध्या आरोग्याबद्दल वाढत्या जागरुकतेमुळे हातसडीचा तांदूळ, बिन पॉलिशची डाळ आणि दुर्लशित धान्याचा आहारात समावेश वाढत आहे. तर दुसऱ्या बाजूला  ग्लुटेनमुळे आहारातून गहू कमी केला जात आहे. गहू हे आपल्या रोजच्या आहारातील धान्य. गव्हाची पोळी किंवा चपाती शिवाय भारतीय जेवण अपूर्ण आहे. भारतामध्ये शरबती, बन्सी गहू व खपली गहू या तीन प्रकारच्या गव्हाची लागवड होते. अलीकडे काळ्या गव्हाची (Black Wheat) क्रेझ देखील वाढत आहे. खपली गहू (Khapli Wheat) आणि काळा गहू त्यातील विविध पोषक घटकांमुळे आरोग्यदायी असून कॅन्सर, मधुमेह, ताणतणाव, हृदयरोग, स्थूलता अशा अनेक व्याधींमध्ये उपयुक्त आहे. त्यामुळे खपली गहू आणि काळ्या गव्हाचा तुम्ही आहारात बिनधास्त समावेश करू शकता. यासाठीच खपली आणि काळ्या गव्हाचे फायदे  काय आहेत ते जाणून घेऊया. 

खपली गव्हाची वैशिष्ट्ये

खपली गहू हा ग्लुटेन फ्री असल्यामुळे मधुमेही आणि  ग्लुटेनची अॅलर्जी असलेले लोकही खपली गहू नक्कीच खाऊ शकतात. सध्या ग्लुटेनमुळे आहारातून गहू कमी केला जात असताना पुन्हा एकदा खपली गव्हामुळे अनेकांना गव्हाच्या पोळ्या, खीर, लापशी खाण्याचा आनंद घेत आहेत. त्यामुळे खपली गव्हाचा उपयोग केवळ खीर बनविण्यासाठी मर्यादीत राहीलेला नाही. खपली गव्हाच्या पोळ्या मऊ आणि स्वादिष्ट लागतात. मात्र नेहमीप्रमाणे त्या शुभ्र दिसत नाहीत तर खपली गव्हात फायबर्सचे प्रमाण अधिक असल्यामुळे त्या थोड्या काळसर आणि जाड होतात. यासाठी राज्यात खपली गहू लागवडीला प्रोत्साहन देण्याची आवश्यकता आहे. 

भारतात गेल्या काही दशकांमध्ये कमी उत्पादकतेमुळे खपली गहू लागवड कमी होत गेली. महाराष्ट्रात खपली म्हणून ओळखला जाणारा हा गहू गुजरातेत पोपटीया तर कर्नाटकात सांबा म्हणून ओळखला जातो. काहीजण याचा जोडगहू असाही उल्लेख करतात. या खपली गव्हाचे नवीन रोग प्रतिकारक व अधिक उत्पादनक्षम वाण विकसित करण्यासाठी अखिल भारतीय समन्वित गहू संशोधन प्रकल्प सुरू आहेत. त्यात पुणे येथील आघारकर संशोधन संस्था, धारवाड विद्यापीठ, कर्नाटक या ठिकाणी संशोधन केले जात आहे. महाराष्ट्रामध्ये पश्‍चिम महाराष्ट्रात खपली गव्हाचा पेरा वाढत आहे. पोषक घटकामुळे अन्य गहू जातींच्या तुलनेमध्ये खपली गहू थोडा महाग आहे. 

काय आहेत काळ्या गव्हाची वैशिष्ट्ये?

काळा गहू बहुगुणी असून अँटीऑक्सिडंट्स, बी जीवनसत्त्व आणि विविध पोषक घटकांनी युक्त आहे त्यामुळे या गव्हाचे पोषणमूल्य अधिक आहे. अ‍ॅन्थोसायनीन या घटकाचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे हा गहू काळा असतो. काळ्या गव्हापासून चपाती, पराठा, पुरी, नान या सारख्या रोजच्या जेवणातल्या पदार्थाशिवाय बिस्कीट, केक, पिझ्झा बेस, नुडल्स, बर्गर यासारखे पदार्थही काळ्या गव्हापासून बनवता येतात. त्यामुळे लहान मुले आणि प्रौढांच्या आहारात काळ्या गव्हाचा समावेश करणे अगदी सहज शक्य आहे. 

उत्तरेकडील राज्यामध्ये काळ्या गव्हाची लागवड वाढत आहे. अलीकडे महाराष्ट्रातही विदर्भ आणि सातारा जिल्ह्यामध्ये काळ्या गव्हाची लागवड केली गेली. मोहाली, पंजाब  येथील  राष्ट्रीय कृषी अन्न जैवतंत्रज्ञान संस्थेत २०१७ मध्ये काळ्या गव्हाचे संशोधन झाले. जवळपास सात वर्षांच्या संशोधनानंतर काळ्या गव्हाचे वाण विकसित करण्यात आले या गव्हाला नबी एमजी असे नाव देण्यात आले आहे. काळ्या गव्हाचे गुण लक्षात घेतले तर येणाऱ्या काळात गहू खाणा-यांनाही आणि पिकवणा-यांनाही फायद्याचा ठरु शकतो.