संतोष मुंढे ः ॲग्रोवन वृत्तसेवा
Cotton Production : छत्रपती संभाजीनगर : शेतीमधील आधुनिक तंत्रज्ञान वापरात अग्रेसर असलेल्या मराठवाड्यातील सिल्लोड तालुक्यातील शेतकऱ्यांनी कपाशी ठिबक सिंचनासह मल्चिंगवर लागवडीचे तंत्र स्वीकारले आहे. तालुक्यातील १७ गावांत जवळपास ७६० हेक्टरवर या तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने कपाशीची लागवड झाली आहे. या तंत्रज्ञानाच्या स्वीकारामुळे कीड, रोगाच्या नियंत्रणात मदत मिळत असून उत्पादन व उत्पन्नातही वाढ होत असल्याचे शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे.

जवळपास तीन वर्षांपासून मल्चिंगवर मिरचीची लागवड करणाऱ्या सिल्लोड तालुक्यातील शेतकऱ्यांनी मल्चिंगवर कपाशी लागवडीला प्राधान्य दिले आहे. पहिल्या वर्षी चार दोन गावांत या तंत्रज्ञानाचा होणारा स्वीकार आता जवळपास १७ गावांत पोहोचला आहे. या गावांमध्ये ७६० हेक्टरवर मल्चिंग व ठिबकच्या साह्याने कपाशीची लागवड केली असल्याची माहिती सिल्लोडचे तालुका कृषी अधिकारी ज्ञानेश्वर बरदे यांनी दिली. एकट्या सारोळा गावात जवळपास दीडशे एकरवर मल्चिंग वर कपाशी लागवड केली गेली आहे.

यासाठी वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी अंतर्गत कृषी विज्ञान केंद्र, पैठण रोड, छत्रपती संभाजीनगरद्वारे जिल्ह्यात मुधलवाडी, बोरगाव गणपती व देवगाव या दत्तक गावात शेतकऱ्यांच्या शेतावरील प्रयोग प्रात्यक्षिके सतत चार वर्षे मल्चिंगवर कपाशीची लागवड प्रात्यक्षिक राबविण्यात आले होते. यामध्ये ठिबक सिंचन, विद्राव्य खते व प्लॅस्टिक आच्छादन याचा वापर करण्यात आला. मल्चिंग तंत्रज्ञानाच्या स्वीकारापूर्वी कपाशीचे ८ ते १४ क्विंटल पर्यंत एकरी उत्पादन व कीड व रोग फवारणी खर्च ८००० ते ११००० प्रति एकर यायचा.

मल्चिंगसह ठिबक तंत्रज्ञानाच्या स्वीकारामुळे कपाशीचे एकरी उत्पादन १८ ते २२ क्विंटल व कीड व रोग फवारणी खर्च ३००० ते ५००० हजार रुपये प्रति एकर वाचतो आहे. तसेच आंतरमशागत खर्च पूर्ण बंद. तण व्यवस्थापन तणनाशकाचा योग्य वापराने वेळेत बचत, खर्चात बचत व मजुर टंचाई वरही मात केली जात असल्याचे शेतकरी सांगतात. या तंत्रज्ञानात ३० मायक्रॉन प्लॅस्टिक आच्छादन वापरले जात आहे. दोन ते तीन वेचण्या करून कापूस झाडे जमिनी लगत कट करून काढले जातात. त्याच प्लॅस्टिक आच्छादनाचा वापर करून लागलीच रब्बी हंगाम काही शेतकरी हरभरा करून एकरी ६-८ क्विंटल उत्पन्न घेऊन डबल उत्पादन उत्पन्न व त्यामधून नफा मिळत असल्याचे तज्ज्ञ व शेतकऱ्यांचे म्हणणे आहे.

ठिबक सिंचन, गादिवाफा, विद्राव्य खत व्यवस्थापन व प्लॅस्टिक आच्छादन या शिफारशीनुसार लागवडीमुळे उत्पादनात नुसते ठिबक सिंचनावरती लागवड करत असलेल्या शेतकऱ्यांपेक्षा २० ते २४ टक्के अधिक निव्वळ वाढ होऊन कमी लागवड खर्चात एकाच वर्षात दुसऱ्या पिकातून अधिक उत्पादन घेतले जाते आहे.
- डॉ. किशोर झाडे,
कार्यक्रम समन्वयक, कृषी विज्ञान केंद्र, छत्रपती संभाजीनगर

गतवर्षी ३० गुंठे मल्चिंगवर कपाशी केली होती. त्यामध्ये एकरी साधारणतः ८००० फवारणीचे, खुरपण्याची एकरी ९००० व कोळपणीचे एकरी ८००० रुपये वाचले. तंत्रज्ञान आवडले व परवडल्यामुळे यंदा चार एकरांवर ठिबक व मल्चिंगच्या साह्याने कपाशी लागवड केली आहे.
- गजानन बांबर्डे, कपाशी उत्पादक,
सारोळा, ता. सिल्लोड

मल्चिंगवर कपाशी लागवडीची गावे व क्षेत्र (हेक्टरमध्ये)
वर्ष......गावांची संख्या.. क्षेत्र
२०२०-२१....६..... ६८
२०२१-२२.... १४.... १७४
२०२२-२३.... १६.... १९३
२०२३-२४..... १७.... ७६०