गुलाबी बोंडअळी एकात्मिक व्यवस्थापनाकडे लक्ष द्या

सध्या अनेक ठिकाणी शेवटच्या टप्प्यामध्ये असलेल्या कापूस पिकांमध्ये गुलाबी बोंडअळीचा प्रादुर्भाव अधिक प्रमाणात दिसून येत आहे. आधीच पावसामुळे शेतकरी चिंताग्रस्त असून, त्याचा ही समस्या वाढलेली दिसत आहे. या किडीच्या एकात्मिक नियंत्रणासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. बीटी१ व त्यानंतर आलेले बीटी २ तंत्रज्ञानयुक्त कपाशी लागवडीमुळे बोंडअळ्यांच्या नियंत्रणास चांगली मदत मिळाली होती. मात्र, शिफारशीत पद्धतीप्रमाणे रेफुजी बियाणे लागवड न करणे आणि हंगामाबाहेर कपाशी पीक (फरदड) घेण्यामुळे गुलाबी बोंडअळ्यांमध्ये प्रतिकारशक्ती तयार झाली. गेल्या ६ ते ७ वर्षांपासून बीटी कपाशी वाणांवरही गुलाबी बोंडअळीचा प्रादुर्भाव वाढत आहे. प्रादुर्भावाची वैशिष्ट्ये ः

कपाशीवरील गुलाबी बोंड अळीचा प्रादुर्भाव वेळीच ओळखून शेतकऱ्यांनी या किडीच्या सर्वेक्षणासाठी शेतात प्रती एकरी ३ कामगंध सापळे लावून तसेच प्रादुर्भावग्रस्त पाते, कळी, फुले (डोमकळी) ओळखून वेळीच कमी खर्चीक नियोजित व्यवस्थापन पद्धतीचा अवलंब केल्यास गुलाबी बोंड अळीच्या पुढील पिढ्यांना अटकाव आणून भविष्यात होणारे प्रचंड संभाव्य नुकसान टाळता येते. गुलाबी/ शेंदरी बोंड अळीची ओळख व आयुष्यक्रम :

गुलाबी बोंडअळी वाढण्याची कारणे : १. कपाशी पीक हंगामाबाहेर किंवा फरदड घेऊन पीक कालावधी वाढवणे. २. मार्केट यार्ड व जिनिंग कारखान्यामध्ये कच्चा कापूस जास्त काळ साठवून ठेवला जातो. तिथे सरकीमध्ये गुलाबी बोंडअळी सुप्तावस्थेत जिवंत राहते. ३. एकच एक पीक वर्षानुवर्षे घेणे. पिकाची फेरपालट न करणे. ४. कापसाच्या देशी वाणाच्या तुलनेत अमेरिकन कपाशीवर जास्त प्रादुर्भाव होतो. ५. कपाशी पिकाच्या सभोवती रेफुजी (आश्रय) गैर बीटी कपाशीची लागवड न केल्यामुळे किडीच्या प्रतिकारशक्तीत वाढ झाली आहे. ६. पूर्व हंगामी कापसाच्या लागवडीमुळे किडीसाठी वर्षभर खाद्य उपलब्ध होते. ७. दिवसाचे तापमान व रात्रीचे तापमान यामध्ये १० अंश सेल्सिअसपेक्षा अधिक तफावत असल्यास हे वातावरण गुलाबी बोंडअळीसाठी पोषक राहते. गुलाबी बोंडअळीच्या एकात्मिक व्यवस्थापनासाठी

पीक हंगामाबाहेर घेणे टाळावे. खोडवा (फरदड) पीक घेऊ नये.

गुलाबी बोंड अळीचा प्राथमिक स्वरूपाचा प्रादुर्भाव दिसताच, (फवारणी प्रति लिटर पाणी.)

आर्थिक नुकसानीची पातळी : किडींच्या सर्वेक्षणाअंती ५-१०% किडग्रस्त पात्या, फुले, बोंडे किंवा कामगंध सापळ्यात सरासरी ७ ते ८ नर पतंग सतत दोन ते तीन दिवस. फवारणी प्रति लिटर पाणी फेनप्रोपाथ्रीन (३० ई.सी.) ०.३४ मिली किंवा सायपरमेथ्रीन (१० ई.सी.) ०.७५ मिली किंवा क्लोरॲण्ट्रानीलिप्रोल (९.३%) अधिक लॅम्बडा सायहॅलोथ्रिन (४.६% झेडसी) (संयुक्त किटकनाशक) ०.५ मिली. डॉ. प्रमोद मगर, ७७५७०८१८८५ (विषय विशेषज्ञ -किटकशास्त्र, कृषी विज्ञान केंद्र, यवतमाळ).