डॉ.सुदर्शन पाटूळे, डॉ.अनिल पाटीलदुधाळ गाय, म्हशींमधील प्रजनन विषयक बदल मुख्यतः नैसर्गिक असतात. तरी सुलभ प्रजननासाठी गाभणकाळात आणि व्यायल्यानंतर योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे. प्रजननासाठी विण्याआधी आणि व्यायल्यानंतर पौष्टिक संतुलित आहाराचा पुरवठा करावा, जेणेकरून शारीरिक पोषण, वाढ आणि प्रसूती नंतर दुधवाढ सुनिश्चित होते.गाय, म्हैस रेतन केल्यानंतर जर माजावर आली नाही, तर त्या गाभण आहेत असे समजले जाते. तथापि, विविध प्रजनन समस्यांमुळे माजावर येण्यास विलंब होतो किंवा माजावर येत नाहीत. पशुवैद्यकीय तज्ञांकडून गर्भधारणेची खात्री करून घेणे आवश्यक असते. .उत्पादन वाढविण्यासाठी पारंपरिक पशुपालन ऐवजी आधुनिक आणि शास्त्रीय पद्धतींचा अवलंब करणे गरजेचे आहे.पशुपालन करताना समतोल आहार, सुयोग्य व्यवस्थापन आणि प्रभावीपणे आजारांचे नियंत्रण हे महत्त्वाचे आहे. दुधाळ जनावरांच्या व्यवस्थापनामध्ये कालवडीचे संगोपन, गाभण गायीचे व्यवस्थापन, वासराची निगा, दुभत्या आणि भाकड गाय,म्हशींचे व्यवस्थापन महत्वाचे आहे. वेळोवेळी योग्य काळजी घेतल्यास पुढील वंशावळ सशक्त होते आणि दूध उत्पादन वाढते. गाभण काळात योग्य काळजीसाठी चांगला खुराक, सकस आहार आणि चांगल्या प्रतीचे क्षार मिश्रण देणे आवश्यक असते..Dairy Farming: शेती,पशुपालनातून मेळघाट सक्षमतेकडे....प्रसूतिपूर्व काळजीगाभण जनावरे वेगळी करणेशेवटच्या टप्प्यातील गाभण गाय, म्हशीची इतर जनावरांपासून वेगळी व्यवस्था करावी.त्यात स्वतंत्र चारा-पाण्याची व्यवस्था करावी.गोठ्याची स्वच्छता गोठा स्वच्छ, कोरडा आणि भरपूर सूर्यप्रकाश असलेला असावा. निर्जंतुकीकरण करावे.जमिनीवर स्वच्छ, वाळलेले व मऊ गवत अंथरावे..व्यायाम आणि चारा गाभण जनावरांना पुरेसा व्यायाम द्यावा; पण दूरवर चालवू नये.खराब प्रतीचे, बुरशीजन्य खाद्य देणे टाळावे, कारण ते गाभण जनावर आणि होणाऱ्या वासराला हानिकारक ठरू शकते. खनिज मिश्रणाचा उपयोग करावा..Dairy Farming: गोपालनात खाद्य, आरोग्य व्यवस्थापनावर भर.गाभण जनावरांसाठी आहारगाभण काळात अतिरिक्त पौष्टिक आहार दिल्यामुळे गाय, म्हशीच्या दुसऱ्या वेतामध्ये आणि जन्मणाऱ्या वासरामध्ये समस्या निर्माण होत नाहीत.गाभण काळातील शेवटच्या तीन महिन्यात पशुआहाराचे प्रमाण वाढवणे गरजेचे असते, कारण याच काळात वासराची ७० टक्के वाढ होते.विण्याच्या ९० दिवस अगोदर वासराच्या योग्य वाढीसाठी, वासरू सशक्त जन्माला येण्यासाठी आणि मुबलक दूध उत्पादनासाठी पौष्टिक आहार द्यावा.व्याल्यानंतर ८३ ते ८५ दिवसांत माजावर असेल तर कृत्रिम पद्धतीने रेतन करावे..शेवटचे तीन महिने काही आहारातील पौष्टिक घटकांच्या कमतरतेमुळे मायांग बाहेर येण्याची शक्यता असते. आहारावर लक्ष ठेवावे. चालताना पडल्यास किंवा अचानक हालचाल झाली तर गर्भाशयाला पीळ पडतो. गर्भपाताची लक्षणे वाटल्यास ताबडतोब पशुवैद्यकाचा उपचार करावा.आहार व्यवस्थापन गाभण काळातील शेवटच्या किमान दोन महिन्यात जनावरांचे दूध काढणे बंद करावे. एक ते दीड किलो अतिरिक्त आहार द्यावा..विताना घ्यावयाची काळजी विण्याचा काळ २ ते ३ तासांचा असतो, परंतु पहिले वेत असताना हा काळ ४ ते ५ तासांपर्यंत अधिक राहू शकतो.विण्याचे टप्पे म्हणजे गर्भाशयाचे मुख उघडणे आणि विस्तारणे, वासरू बाहेर येणे, आणि वार बाहेर पडणे. प्रसूती वेदनामुळे बेचैनी वाढते, उठ बस वाढते आणि कास मोठी होते. प्रकृतीवर सातत्याने लक्षठेवावे. कोणत्याही परिस्थितीत प्रसूतीच्या टप्प्यात गाय, म्हशीलाअति ताण येईल असे काही करूनये. प्रसूतीवेळी वासरू बाहेर येण्यास काही अडथळा असेल तर पशुवैद्यकांचा सल्ला घ्यावे..व्यायल्यानंतर घ्यावयाची काळजी गायी,म्हशींचे अंग कोरडे ठेवावे. जंतुनाशक वापरून स्वच्छ करावे. कोमट पाणी प्यायला द्यावे. वार दूर नेऊन खड्यात पुरावा. वार वेळेत पडला नाही तर पशुवैद्यकांकडून उपचार करून घ्यावेत. गाई, म्हशीला भुसभुशीत कोंडा, गवत, मर्यादित हिरवा चारा द्यावा.त्यानंतर हळूहळू दुधाच्या उत्पादनानुसार एकत्रित आहाराचे प्रमाण वाढवत जावे. आहार कॅल्शिअम, फॉस्फरस आणि प्रथिनांनी युक्त असावा.ऊर्जा आणि द्रवपदार्थांची कमतरता भरून काढण्यासाठी कोमट पाणी त्यात थोडासा कोंडा किंवा गूळ मिसळून पुरवठा करणे गरजेचे आहे. ताबडतोब जास्त प्रमाणात डाळयुक्त पदार्थ किंवा हिरवा चारा देऊ नये. प्रसूतीनंतर काही आजारांच्या प्रसाराकडे लक्ष द्यावे. वार अडकणे, दूध ताप, कॅल्शिअमची कमतरता, गर्भाशयाची सूज, केटोसिस, कासदाहावर लक्ष ठेवावे.- डॉ. सुदर्शन पाटूळे,९८३४२९८४४८, (पशुप्रजननशास्त्र विभाग, पशुवैद्यकीय महाविद्यालय, उदगीर, जि.लातूर).ॲग्रोवनचे सदस्य व्हाशॉपिंगसाठी 'सकाळ प्राईम डील्स'च्या भन्नाट ऑफर्स पाहण्यासाठी क्लिक करा.Read the Latest Agriculture News in Marathi & Watch Agriculture videos on Agrowon. Get the Latest Farming Updates on Market Intelligence, Market updates, Bazar Bhav, Animal Care, Weather Updates and Farmer Success Stories in Marathi.ताज्या कृषी घडामोडींसाठी फेसबुक, ट्विटर, इन्स्टाग्राम , टेलिग्रामवर आणि व्हॉट्सॲप आम्हाला फॉलो करा. तसेच, ॲग्रोवनच्या यूट्यूब चॅनेलला आजच सबस्क्राइब करा.
