Bamboo Farming News : भात, सोयाबीन, कापूस, मका, गहू, ज्वारी, बाजरी, हरभरा ही पारंपरिक पिके परवडत नसल्याने महाराष्ट्रातील शेतकरी या सर्वच पिकांना पर्याय शोधत आहेत. त्यातूनच खरीप हंगामात हळदीचे तर रब्बीत राजम्यासारख्या पिकांचे क्षेत्र वाढत आहे.

पारंपरिक हंगामी पिकांना पर्याय म्हणून फळे-भाजीपाल्याचे क्षेत्रही वाढत आहे. परंतु अलीकडच्या हवामान बदलाच्या आणि अनिश्चित बाजारपेठेच्या काळात द्राक्ष तसेच भाजीपाला पिकेही आर्थिकदृष्ट्या किफायतशीर ठरताना दिसत नाहीत.

त्यामुळे त्यांनाही पर्याय शोधले जात आहेत. नाशिक जिल्ह्यातील सुशिक्षित युवा शेतकरी प्रशांत दाते यांनी या भागातील द्राक्ष, भाजीपाला, ऊस अशा नगदी पिकांना फाटा देत बांबू शेतीचा पर्याय निवडला. त्यांनी भारतात आढळणाऱ्या बांबूच्या १४८ दुर्मीळ प्रजातींपैकी ९४ प्रजातींचे संकलन, संवर्धन केले आहे.

एवढेच नव्हे तर ते स्थानिक तसेच देशभरातील अनेक शेतकऱ्यांना प्रत्यक्ष बांबू शेतीचे मार्गदर्शनही करतात. त्यांच्या बांबू प्रजाती संकलन कार्याची नोंद `लिम्का बूक ऑफ रेकॉर्ड’मध्ये झाली आहे.

दुर्मीळ प्रजातींच्या संवर्धनाबरोबर बांबू शेतीच्या व्यावसायिक लागवडीबाबत शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन अशा उल्लेखनीय कार्याबद्दल त्यांचे अभिनंदन!

आज आपण पाहतोय आपली बरीच पारंपरिक पिके, त्यांची देशी वाणं लुप्त झाली, तर काही लुप्त होण्याच्या मार्गावर आहेत.

यामुळे आपली जैवविविधता धोक्यात येत आहे. अशावेळी एका शेतकऱ्याने ठरविले तर ते अशी दुर्मीळ पिके, वाणांचे जतन-संवर्धन करू शकतो, हे यापूर्वी राहिबाई पोपेरे यांनी बीज बॅंक करून तर प्रशांत दाते यांनी ‘दाते बांबू शेतम’ अशा नावाने संग्रहालय करून दाखविले आहे.

छंदातून होत असलेल्या या कार्याला व्यावसायिक रुपही देता येते, हा आदर्श त्यांच्या कार्यातून ग्रामीण भागातील युवकांनी घेतला पाहिजे. पारंपरिक पिके, त्यांचे वाणांबरोबर निसर्गातील प्रत्येक वनस्पती-पशु-पक्षी-प्राणी-जीवजंतू अशा जैवविविधतेचे जतन-संवर्धन झाले पाहिजेत. असे झाले तरच आपली जैवविविधता टिकेल.

बांबू लागवडीसाठी कोणत्याही प्रकारची जमीन चालते. अत्यंत कमी पाणी, कमी खर्च, कमी देखभालीत बांबूची व्यावसायिक शेती करता येते. बांबूची एकदा लागवड केली की तिसऱ्या-चौथ्या वर्षापासून उत्पादन सुरू होऊन हे पीक ५० वर्षे उत्पादन देत राहते.

फळे-भाजीपाला पिकाला आधार देण्यापासून ते चटया, टोपल्या, दागिने, कांडी कोळसा, फर्निचर, भेटवस्तू, बांबू पल्पपासून कागद, वस्त्रनिर्मिती केली जाते. बांबूपासून जवळपास २००० वस्तू तयार करता येतात.

सध्या भारतातून अनेक देशांत बांबूचे विविध मूल्यवर्धित पदार्थ निर्यात केले जातात. असे असले तरी आपल्या देशात या पिकाकडे अजूनही व्यावसायिक पीक म्हणून पाहिले जात नाही.

बांबू प्रजाती संवर्धनाबरोबर त्यांची व्यावसायिक लागवड, त्यावर मूल्यवर्धन वाढले तर यातून मोठ्या प्रमाणात रोजगारनिर्मिती होऊ शकते.

चीनमधील शेतकऱ्यांनी तर बांबूचा वाया जाणारा भुसा, तुकड्यांचा पुरेपूर वापर करून संपूर्ण बांबू उद्योगाचे अर्थशास्त्र बदलून टाकले.

चीनमधील तज्ज्ञांनी बांबूची पाने, फांद्यांपासून औषध उद्योगात वापरली जाणारी रसायने शोधून त्यांचे व्यापारी उत्पादन सुरू केले. आपल्या देशातही बांबू हा उत्तम रोजगारनिर्मिती करू शकतो.

बांबूची उपयोगिता व भविष्यातील गरज पाहता रोपनिर्मितीपासून ते मूल्यवर्धनापर्यंत व्यापक कौशल्य विकासाची गरज आहे.

युवकांनी कौशल्य प्राप्त केल्यानंतर त्यांना आर्थिक पाठबळही द्यावे लागेल, असे झाले तर या देशातील शेती आणि रोजगारनिर्मितीला बांबूचा भक्कम आधार मिळू शकतो.