नागपूर : तणाला प्रतिकारक जनुक असलेल्या नव्या बीटी तंत्रज्ञानपूरक वाणाची विदर्भात सुमारे २० टक्के क्षेत्रावर अवैधरीत्या लागवड झाली आहे. यवतमाळ जिल्ह्यात हे क्षेत्र सर्वाधिक असल्याचा दावा केंद्रीय कापूस संशोधन संस्थेचे तज्ज्ञ खासगीत बोलताना व्यक्‍त करतात. या तंत्रज्ञानाच्या प्रसारासाठीच हा प्रकार करण्यात आल्याचेही सांगितले जात आहे.

विदर्भात सर्वदूर या वर्षी कापसावर बोंडअळीचा प्रादुर्भाव झाल्याने एकूणच बीटी तंत्रज्ञानाच्या उपलब्धतेवरच प्रश्‍नचिन्ह निर्माण झाले. भारतीय कृषी संशोधन परिषदेने मात्र सद्या कापसात इतर कोणतेच पर्यायी तंत्रज्ञान नसल्याचे सांगत बीजी-२ तंत्रज्ञानाच्या वापरावरच शिक्‍कामोर्तब केले. मोन्सॅटो कंपनीकडून तणाला प्रतिकारक बीजी-३ तंत्रज्ञानाच्या चाचण्या तीन वर्षांआधी घेण्यात आल्या होत्या. केंद्रीय कापूस संशोधन संस्था तसेच जालना परिसरात या चाचण्या घेण्यात आल्या. या तंत्रज्ञानाला विरोध होत गेल्याने हे तंत्रज्ञान भारतात न देण्याचा निर्णय होत चाचण्यादेखील थांबविण्यात आल्या. परंतु या वर्षी मोठ्या प्रमाणावर तणप्रतिरक जनुक असलेल्या वाणाची लागवड विदर्भात झाली आहे. त्यामध्ये वर्धा, यवतमाळ हे जिल्हे आघाडीवर आहेत.

अशा प्रकारच्या तंत्रज्ञानाचा समावेश असलेली ३५ लाख पाकिटे एकट्या यवतमाळ जिल्ह्यात विकल्या गेल्याची भीती वर्तविली जात आहे. चोरट्या मार्गाने या वाणांचा पुरवठा झाल्याचा दावा होत असला तरी बीजी-३ या तंत्रज्ञानाचा अंतर्भाव असलेल्या वाणाकरिता बीजोत्पादन कसे, कोणी आणि कोठे केले गेले हादेखील संशोधनाचा विषय ठरत आहे. उर्वरित विदर्भात सुमारे २० टक्‍के क्षेत्रावर बीजी-३ या तंत्रज्ञानाचा अंतर्भाव असलेल्या कपाशीची लागवड झाली. हा प्रकार गुणवत्ता नियंत्रण विभागाच्या अधिकाऱ्यांच्या संगनमतानेच झाल्याचा आरोपही या क्षेत्रातील तज्ज्ञ वर्तवित आहेत. कापसावर या वर्षी अनेक कारणांमुळे बोंडअळीचा प्रादुर्भाव झाला. त्याच्या नियंत्रणासाठी कराव्या लागणाऱ्या फवारणीमुळे अनेकांचे बळी गेले. त्यानंतर अवैध बीटी वाणांची विक्री झाल्याची बाब सर्वांसमोर आली. फवारणीमुळे विषबाधा प्रकरण पुढे आले नसते तर हा प्रकार बिनबोभाट सुरू राहिला असता, असेही तज्ज्ञ सांगतात.