पावसाळी वातावरणात डाऊनी नियंत्रणासाठी रणनीती
सर्वच द्राक्ष विभागामध्ये गुरुवार ते सोमवार (ता. १७ ते २१) या काळात कमी जास्त पावसाची शक्यता आहे. नाशिक विभागामध्ये शनिवार - रविवारी (ता. १९-२०) सर्वच भागामध्ये चांगला पाऊस होण्याची शक्यता आहे. रविवारी संगमनेर, सिन्नर भागात जोरात पाऊस होईल. त्याचबरोबर नगर, श्रीरामपूर, येवला भागातही अधूनमधून पाऊस होईल. जुन्नर व नारायणगाव भागातही याचवेळेस पावसाचे वातावरण असेल. बारामती, इंदापूर, फलटण, लासुर्णे, अकलूज, दौंड भागातही सुद्धा १७ ते २१ या कालावधीत पावसाची शक्यता आहे. १७-१८ तारखेस बारामती, लासुर्णे, बार्गेवाडी, करमाळा या भागात एखादा मोठा पाऊस होण्याची शक्यता आहे. तर १९-२० तारखेस दौंड, श्रीगोंदा या भागात एखादा चांगला पाऊस मिळू शकतो. १४ ते २१ तारखेदरम्यान सोलापूर विभागातील सोलापूर तुळजापूर, उस्मानाबाद, वैराग, बार्शी, परांडा, अक्कलकोट या भागामध्ये कमीजास्त पाऊस होईल. १८ तारखेला वैराग, कुर्डुवाडी या भागात एखादा चांगला पाऊस होण्याची शक्यता आहे. २० तारखेला इंदापूर व अकलूज या भागामध्ये बऱ्यापैकी पाऊस होण्याची शक्यता आहे. लातूर विभागात १७ ते २० तारखेपर्यंत लातूर, आंबेजोगाई, उदगीर, औसा या भागात एखादा चांगला पाऊस होण्याची शक्यता आहे. सध्या सर्वच द्राक्ष विभागामध्ये कमाल तापमान ३० ते ३१ अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त आहे. १७ तारखेनंतर ३० अंशापेक्षा कमी होऊन २६ ते २८ अंश सेल्सिअसपर्यंत खाली येण्याची शक्यता आहे. याच काळामध्ये पाऊस झालेल्या सर्व भागामध्ये रात्रीचे तापमान २० ते २१ अंश सेल्सिअस दरम्यान राहील. कमी झालेल्या तापमानामुळे पाऊस झालेल्या बऱ्याच ठिकाणी पहाटेची आर्द्रता १०० टक्क्यांपर्यंत जास्त राहील. किंवा काही ठिकाणी उशिरापर्यंत धुके राहून सकाळी ८-९ वाजल्यानंतरसुद्धा ओले राहण्याची शक्यता आहे. याचाच अर्थ असा होतो की, या सर्व भागामध्ये केवडा (डाऊनी मिल्ड्यू) रोगाचा नवा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता आहे.
काल आणि आज (ता. १६, १७) वातावरणातील तापमान जास्त आणि तुलनेत आर्द्रता कमी आहे, अशा दिवशी दुपारच्या वेळेत बागेमध्ये केवड्याच्या नियंत्रणासाठी आंतरप्रवाही बुरशीनाशकाची फवारणी करावी. प्रमाण प्रति लिटर पाणीडायमिथोमॉर्फ १.२ ग्रॅम अधिक मॅंकोझेब २ ग्रॅम (टॅंक मिक्स) किंवा इप्रोव्हॅलीकार्ब अधिक प्रोपीनेब (रेडी मिक्स) २.५ ते ३ ग्रॅम किंवा मेंडिप्रोपामीड ०.८ ग्रॅम अधिक मॅन्कोझेब २ ग्रॅम (टॅंक मिक्स) १७ तारखेनंतर पाऊस होण्याची शक्यता असल्यामुळे वातावरणातील तापमान कमी होऊन आर्द्रता वाढू शकते. अशा वेळी वरील आंतरप्रवाही बुरशीनाशकाचा अपेक्षित परिणाम मिळण्याची शक्यता कमी होते. जास्त आर्द्रतेच्या स्थितीमध्ये फोसेटील ए. एल किंवा पॉटेशिअम सॉल्ट ऑफ फॉस्फोरीक ॲसिड ३ ग्रॅम अधिक मॅन्कोझेब २ ग्रॅम (टॅंक्स मिक्स) प्रति लिटर पाणी या प्रमाणे फवारणी करावी. पॉटेशिअम सॉल्ट ऑफ फॉस्फोरिक ॲसिड दोन प्रकारे काम करते. पानामध्ये फेनॉलिक रसायन वाढवते व झाडाची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवते. तसेच फवारणी झाल्यानंतर एक दिवसापर्यंत पानाच्या आतील भागात या बुरशीनाशकांची मात्रा काही काळ मोठ्या प्रमाणात वाढते. बुरशीनाशक थेट डाऊनी मिल्ड्यूवर आघात करते. पोटॅशिअम सॉल्ट ऑफ फॉस्फोरिक ॲसीड आणि फोसेटील ए. एल. चांगल्या रितीने आंतरप्रवाही होत असल्यामुळे काही काळातच पानातील किंवा घडातील त्याची मात्रा कमी होऊन जाते. म्हणून पावसाच्या दिवसामध्ये या बुुरशीनाशकाचा वापर २ ते ३ दिवसांच्या अंतराने पुन्हा: पुन्हा करावा लागतो. त्याचबरोबर टाकीत मिसळून दिलेले मॅंकोझेब पानाच्या पृष्ठभागामध्ये राहून बाहेरून पानाचे केवड्यापासून संरक्षण करते.पावसाच्या दिवसांमध्ये पांढरी मुळी जरी कमी प्रमाणात कार्यरत राहिली, तरी मुळे नत्राचे शोषण वेगाने करतात. त्यामुळे कॅनोपीची वाढ वेगाने होते. वाढीच्या अवस्थेत वेगाने वाढणाऱ्या फुटीमध्ये फेनॉलिक रसायनांची मात्रा कमी होते. अपेक्षित रोगप्रतिकार शक्ती मिळत नाही. या उलट पावसाच्या दिवसामध्ये फुटीची वाढ हळूहळू झाल्यास त्यामधील फेनॉलिक रसायनांची मात्रा वाढते. रोग चांगल्या रितीने नियंत्रीत होऊ शकतो. छाटणीनंतरच्या २५ ते ३० दिवसांनंतर फुटीच्या वाढीचा वेग स्वभावत: वाढतो. पावसाच्या दिवसामध्ये हा वेग कमी करण्यासाठी पॉटेशिअम सॉल्ट ऑफ फॉस्फोरिक ॲसिडमधील पोटॅशिअम मदत करतो. या व्यतिरिक्त भुरीच्या नियंत्रणासाठी वापरली जाणारी ट्रायअझोल वर्गातील बुरशीनाशके टेब्युकोनॅझोल ०.५ ग्रॅम अधिक हेक्झाकोनॅझोल १ मि.ली. प्रती लिटर किंवा प्रोपिकोनॅझोल १० ते १५ पी.पी. एम. फवारणीस वापरल्यास फुटीची वाढ काही काळ थांबते. त्याचा फायदा डाऊनी मिल्ड्यूच्या नियंत्रणासाठी पावसाच्या दिवसामध्ये होतो. ट्रायकोडर्मा किंवा बॅसिलस सबटिलीस यांच्या जैविक नियंत्रणासाठी वापरले जाणारे फॉर्म्युलेशन १ किलो प्रति एकर या प्रमाणात ड्रीपद्वारे मुळांच्या कक्षेमध्ये दिल्यास नवीन फुटींमध्ये फेनॉलिक रसायनांची वाढ होते. १७ तारखेपासून द्राक्ष बागेमध्ये पावसाळी वातावरण ७-८ दिवस राहण्याची शक्यता आहे. या स्थितीत ही उपाययोजना डाऊनी नियंत्रणासाठी फार उपयोगी राहील. पुढील आठवड्यामध्ये डाऊनी नियंत्रण करण्याच्या रणनितीमध्ये पावसाआधी सीएए वर्गातील आंतरप्रवाही बुरशीनाशके पावसाच्या वेळेत फोसेटील ए.एल. किंवा पॉटेशिअम सॉल्ट ऑफ फॉस्फोरिक ॲसीडच्या फवारण्या; फुटीची वाढ काही काळ कमी वेगाने करण्यासाठी ट्रायअझोल जातीतील बुरशीनाशके व पानातील फेनॉलिक रसायन वाढविण्यासाठी मुळामध्ये जैविक नियंत्रक घटकांचा वापर सुचवला आहे. ही रणनिती डाऊनी नियंत्रणासाठी उपयुक्त ठरेल. इमेल ः ipmsawant@gmail.com (कुलगुरू, डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली.)