धान्यासाठी घेतल्या जाणाऱ्या संकरित व सुधारित वाणाची गुणवत्ता व उत्पादन तुलनेने कमी असते. त्यामुळे चाऱ्यासाठी खास विकसित केलेल्या ज्वारीच्या ‘सीएसव्ही ४० एफ’ या वाणाच्या हिरव्या व वाळलेल्या कडब्याची गुणवत्ता व सकसपणा अधिक असतो. दुग्ध व्यवसायात एकूण खर्चापैकी ७० ते ७५ टक्के खर्च चारा व पशुखाद्यावर होतो. पशू आहारात ७० टक्के भाग हिरव्या व सुक्या चाऱ्याचा असतो. खरीप हंगामात चाऱ्याची गरज पूर्ण करण्यासाठी मुख्यत्वे मका, ज्वारी, बाजरी व काही प्रमाणात संकरित चारा पिके उदा. नेपियर ग्रास, मारवेल इ. पिकांची लागवड केली जाते. सामान्यतः धान्यासाठी घेतल्या जाणाऱ्या संकरित व सुधारित वाणाची गुणवत्ता व उत्पादन तुलनेने कमी असते. त्यामुळे चाऱ्यासाठी खास विकसित केलेल्या ज्वारीच्या ‘सीएसव्ही ४० एफ’ या वाणाच्या हिरव्या व वाळलेल्या कडब्याची गुणवत्ता व सकसपणा अधिक असतो. ‘सीएसव्ही ४० एफ’ या वाणाची प्रमुख वैशिष्ट्ये बऱ्याच दूध उत्पादकांची आवश्यकता ही निव्वळ चारा पिकाची असते. त्यांची निकड लक्षात घेऊन परभणी येथील ज्वारी संशोधन केंद्राने ‘सीएसव्ही ४० एफ’ हा ज्वारी पिकाचा चारा वाण विकसित केला आहे. उत्पादन क्षमता

कडब्याची उत्तम प्रत पाचनक्षमता ५४.४८ टक्के प्रथिने, ७.७ टक्के उंच वाढणारा (सरासरी उंची २४० ते २५० सेंमी) हिरवीगार, लांब रुंद पाने, मध्यम गोड रसाळ धांडा, खोडमाशी, खोडकिडा तसेच पानावरील ठिपके यांस मध्यम सहनशील. सुधारित लागवड तंत्रज्ञान जमीन चारा ज्वारीच्या लागवडीसाठी मध्यम ते खोल उत्तम निचऱ्याची जमीन निवडावी. जमिनीची योग्य मशागत करून, पाण्याचा निचरा होण्यासाठी दांड पाडून घ्यावेत. बियाणाचे प्रमाण चारा ज्वारीच्या पेरणीकरिता हेक्टरी ३५ ते ४० किलो बियाणे वापरावे. बीजप्रक्रिया

पेरणीचा कालावधी खरीप ज्वारीप्रमाणेच चारा ज्वारीची लागवड जूनचा दुसरा आठवडा ते जुलैचा पहिला आठवडा या दरम्यान करावी. पेरणी उशिरा झाल्यास खोड माशीचा प्रादुर्भाव वाढत असल्याचे संशोधनात आढळले आहे. पेरणीचे अंतर या वाणाची पेरणी करताना दोन तासातील अंतर २५ सेंमी व दोन ताटातील अंतर १० सेंमी इतके राहील, अशा पद्धतीने तिफणीच्या साह्याने पेरणी करावी. दोन तासांतील व दोन ताटांतील अंतर कमी ठेवल्यास ज्वारीचे धांड बारीक पडतात. परिणामी जनावरांना खाण्यास व पचनास फायदेशीर ठरते. खत व्यवस्थापन हे पीक नत्र व स्फुरद यांना सकारात्मक प्रतिसाद देणारे आहे. वाणास वाढीच्या योग्य अवस्थेत व योग्य प्रमाणात नत्र, स्फुरद व पालाशयुक्त खतांचा वापर केल्यास हिरवा आणि वाळलेल्या चाऱ्याच्या उत्पादनात भरघोस वाढ होते. प्रति हेक्टरी १०० किलो नत्र, ५० किलो स्फुरद व ५० किलो पालाश यांचा पुरवठा करावा. पैकी पेरणी करताना नत्राची अर्धी मात्रा (५० किलो/हे), स्फुरद व पालाश यांची संपूर्ण मात्रा द्यावी. उरलेली अर्धी नत्र मात्रा पिकाच्या वाढीच्या अवस्थेत म्हणजेच पेरणीनंतर सुमारे ३० ते ४० दिवसांनी द्यावी. आंतरमशागत चारा ज्वारीची लागवड धान्य ज्वारीच्या तुलनेत फार दाट केली जाते. दोन ताटातील व दोन धांडातील अंतर इतर ज्वारीच्या तुलनेत कमी असते. पिकाच्या वाढीच्या अवस्थेत आंतरमशागत करणे शक्य होत नाही. अशा वेळी तणे नियंत्रणात ठेवण्यासाठी ॲट्राझीन या उगवणीपूर्व तणनाशक १ किलो प्रति ७५० ते १००० लिटर पाणी या प्रमाणे १ हेक्टर क्षेत्रावर फवारणी करावी. - प्रीतम भुतडा, ९४२१८२२०६६ डॉ. एल. एन. जावळ, ७५८८०८२१५७ (ज्वारी संशोधन केंद्र, वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठ, परभणी)