Indian Agriculture : मृग बहारातील फळपीक विमा योजनेमध्ये संत्रा, मोसंबी, डाळिंब, पेरू, चिकू , लिंबू, सीताफळ, द्राक्ष या फळपिकांचा समावेश आहे. सर्वसाधारणपणे ज्या महसूल मंडळात त्या फळपिकाखाली २० हेक्टर किंवा त्याहून अधिक उत्पादनक्षम क्षेत्र आहे अशा महसूल मंडळांना त्या फळपिकासाठी अधिसूचित करण्यात येऊन तेथे ही योजना राबविण्यात येते. केवळ उत्पादनक्षम फळबागांना विमा संरक्षण लागू राहणार आहे. त्यासाठी फळपिकांचे उत्पादनक्षम वय पुढीलप्रमाणे राहील.

फळपीक उत्पादनक्षम वय वर्ष

आंबा, चिकू, काजू ५

लिंबू ४

संत्रा, मोसंबी, पेरू, सीताफळ ३

डाळिंब, द्राक्ष २

केळी, पपई, स्ट्रॉबेरी --

जिल्हानिहाय विमा कंपनी

जळगाव, नांदेड, हिंगोली, यवतमाळ, सिंधुदुर्ग, कोल्हापूर, वर्धा, रत्नागिरी ः भारतीय कृषी विमा कंपनी लिमिटेड

जालना : फ्युचर जनरल इंडिया इन्शुरन्स कंपनी लि.

छत्रपती संभाजीनगर, धाराशिव, अमरावती, अकोला, नागपूर, परभणी, रायगड, नंदुरबार ः युनिव्हर्सल सोम्पो जनरल इन्शुरन्स कं. लि.

ठाणे, पालघर, धुळे, पुणे, सांगली, लातूर, बुलडाणा, नाशिक, नगर, सोलापूर, सातारा, बीड, वाशीम : बजाज अलियान्झ जनरल इन्शुरन्स कंपनी लिमिटेड

योजनेतील सहभाग

योजनेत अधिसूचित क्षेत्रात, अधिसूचित फळपिकासाठी कुळाने, भाडेपट्टीने शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांसहित इतर सर्व शेतकरी भाग घेवू शकतात.

पीककर्ज घेणाऱ्या आणि बिगर कर्जदारांसाठी योजनेतील सहभाग ऐच्छिक राहणार आहे. बिगर कर्जदार शेतकरी विहित मुदतीत बँकेने किंवा ऑनलाइन फळपीक विमा पोर्टल www.pmfby.gov.in वर विमा हप्ता जमा करून सहभाग घेवू शकतात. त्यासाठी आधार कार्ड, जमीन धारणा ७ /१२, ८(अ) उतारा आणि पीक लागवड स्वयंघोषणा पत्र, फळबागेचा(Geo Tagging) फोटो, बँक पासबुक वरील बँक खात्याची माहिती. कॉमन सर्विस सेंटर मार्फत अर्ज ऑनलाइन भरता येतील.

शेतकऱ्यांनी फळपीक लागवड केलेली नसताना किंवा उत्पादन योग्य फळपीक नसताना, दुसऱ्याच्या जमिनीवर किंवा शासनाच्या जमिनीवर, अकृषक जमिनीवर विमा काढून विमा योजनेत सहभाग घेतल्यास त्यांचे विरुद्ध कडक कारवाई होऊ शकते. यासाठी ज्या शेतकऱ्यांकडे उत्पादन योग्य वयाची फळबाग आहे, त्यांनीच योजनेत सहभाग घ्यावा.

शेतकऱ्यांनी स्वतःच्या जमिनीवर फक्त विमा घ्यावा.

शेतकऱ्यांसाठी विमा हप्ता हा सर्वसाधारणपणे विमा संरक्षित रकमेच्या ५ टक्यांच्या मर्यादेत असतो. मात्र एकूण वास्तव दर्शी विमा हप्ता ३५ टक्यांहून अधिक असल्यास त्या अधिक विमा हप्त्यातील ५० टक्के भार शेतकऱ्यांना उचलावा लागतो . विमा हप्ता दर जिल्हा निहाय वेगवेगळे असू शकतात. त्यामुळे शेतकऱ्याने भरवयाच्या विमा हप्त्यात जिल्हानिहाय फरक असू शकतो

विमा योजनेअंतर्गत हवामान धोक्याच्या ट्रिगर कार्यान्वित झाल्यास त्या महसुल मंडळातील त्या पिकासाठी भाग घेतलेल्या शेतकऱ्यास नुकसान भरपाई रक्कम संबंधित विमा कंपनीकडून देण्यात येणार आहे.

एक शेतकरी त्याच्याकडे एकापेक्षा अधिक फळपिके असल्यास योजना लागू असलेल्या पिकांसाठी तो विमा योजनेत सहभाग घेवू शकतो (मात्र त्या फळपिकासाठी ते महसुल मंडळ अधिसूचित असणे आवश्यक आहे)

अधिसूचित फळपिकांपैकी एका फळपिकासाठी एका वर्षात एकाच क्षेत्रावर मृग अथवा आंबिया बहरापैकी, कोणत्याही एकाच हंगामासाठी विमा संरक्षण अर्ज करता येईल (उदा. संत्रा, मोसंबी, द्राक्ष, डाळिंब)

योजनेत राज्यात प्रति शेतकरी सहभागासाठी कोकण विभागाकरिता एका फळपिकाखालील कमीत कमी उत्पादनक्षम क्षेत्र १० गुंठे (०.१० हे) आणि उर्वरित विभागाकरिता कमीत कमी उत्पादनक्षम क्षेत्र २० गुंठे (०.२० हे.) अशी मर्यादा राहील. जास्तीत जास्त क्षेत्र मर्यादा ही सर्व फळपिके व दोन्ही हंगाम मिळून प्रती शेतकरी ४ हेक्टर मर्यादेपर्यंत राहील.

सदर फळपीक विमा योजनेतील शेतकऱ्यांनी ई - पीक पाहणी करणे अनिवार्य आहे.

विमा योजनेमध्ये सहभागी होण्यासाठी आणि विमा नुकसान भरपाई मिळण्यासाठी शेतकऱ्याचे बँक खाते आधार आधारित पेमेंट साठी लिंक असावे.

भाडे पट्टीने शेती करत असल्यास भाडे करार नोंदणीकृत असावा.

शेतकऱ्यांसाठी ऑनलाइन हप्ता भरण्यासाठी विमा पोर्टल www.pmfby.gov.in

माहितीसाठी शेतकऱ्यांनी आपल्या संबंधित विमा कंपनी, तालुका कृषी अधिकारी कार्यालयासाठी संपर्क साधावा.

फळपिकनिहाय विमा योजना लागू असलेले जिल्हे, प्रती हेक्टर विमा संरक्षित रक्कम (रुपये) आणि शेतकऱ्याने भरावयाचा विमा हप्ता

अ.क्र. फळपीक प्रती हेक्टर विमा संरक्षित रक्कम रु. शेतकऱ्याने भरायचा विमा हप्ता रु.प्रती हेक्टर

१ संत्रा १,००,०००/- ५,००० ते १२,०००/-

२ मोसंबी १,००,०००/- ५,०००/-

३ पेरु ७०,०००/- ३,५००/-

४ चिकू ७०,०००/- ३,५०० ते १२,२५०/-

५ लिंबू ८०,०००/- ४,००० /-

६ डाळिंब १,६०,०००/- ८,००० ते २०,०००

७ सीताफळ ७०,०००/- ३,५००/-

८ द्राक्ष (क) ३,८०,०००/- १९,०००/-

मृग हंगामात फळपिकनिहाय विमा संरक्षण प्रकार ( हवामान धोके) , विमा संरक्षण कालावधी आणि विमा योजनेत भाग घेण्याचा अंतिम दिनांक

अ.क्र. फळपिकाचे नाव विमा संरक्षण प्रकार

(हवामान धोके) विमा संरक्षण कालावधी विमा योजनेत भाग घेण्याचा अंतिम दिनांक

१ संत्रा कमी पाऊस १५ जून ते १५ जुलै

२५ जून २०२४

पावसाचा खंड १६ जुलै ते १५ ऑगस्ट

२ पेरु कमी पाऊस १५ जून ते १४ जुलै

पावसाचा खंड व जास्त तापमान १५ जुलै ते १५ ऑगस्ट

३ लिंबू कमी पाऊस १५ जून ते १५ जुलै

पावसाचा खंड १६ जुलै ते १५ ऑगस्ट

४ द्राक्ष (क) पाऊस, आर्द्रता व किमान तापमान १५ जून ते १५ नोव्हेंबर

५ मोसंबी कमी पाऊस १ जुलै ते ३१ जुलै ३० जून २०२४

पावसाचा खंड १ ऑगस्ट ते ३१ ऑगस्ट

६ चिकू जास्त आर्द्रता व जास्त पाऊस १ जुलै ते ३० सप्टेंबर

७ डाळिंब पावसाचा खंड १५ जुलै ते १५ ऑक्टोबर १४ जुलै २०२४

जास्त पाऊस १६ ऑक्टोबर ते ३१ डिसेंबर

८ सीताफळ पावसाचा खंड १ ऑगस्ट ते ३० सप्टेंबर ३१ जुलै २०२४

जास्त पाऊस १ ऑक्टोबर ते ३० नोव्हेंबर

(लेखक कृषी आयुक्तालयामध्ये कृषी संचालक (विस्तार व प्रशिक्षण) आहेत)