नाशिक येथील फॅब्रिकेशनचा व्यवसाय सांभाळून नरेंद्र अर्जुनराव बिरारी यांनी नगरदेवळा (ता. पाचोरा, जि. जळगाव) येथील वडिलोपार्जित शेतीचे चांगले नियोजन केले. सुरवातीला नाशिक येथून नगरदेवळ्याला दर आठवड्याला ये-जा करण्याचा त्रास व्हायचा, परंतु शेती जशी यशस्वी होत गेली, नवनव्या संकल्पना सुचत गेल्या तसे त्रासाचे रूपांतर आनंदात झाले.

नरेंद्र बिरारी हे नाशिक शहरात २००३ पासून फॅब्रिकेशनचा व्यवसाय करतात. नाशिक येथे पत्नी सौ. अनुराधा व मुलासोबत ते राहतात. नगरदेवळा (जि. जळगाव) येथे बिरारी यांची आठ एकर बागायती शेती. शाश्वत पाण्यासाठी दोन विहिरी आहेत. नरेंद्र यांचे लहान बंधू राहुल हे मुंबई येथे तेल व नैसर्गिक वायू महामंडळात कार्यरत आहे. नरेंद्र यांचे वडील अर्जुनराव बिरारी यांचे २००२ मध्ये निधन झाले. तेव्हापासून नरेंद्र यांच्याकडे शेतीची जबाबदारी आली. शेती नियोजनात काका भास्कर बिरारी आणि चुलत भाऊ किशोर बिरारी यांचे सहकार्य, मार्गदर्शन नरेंद्र यांना मिळू लागले. व्यवसायात असलो तरी शेतीची नाळ तोडायची नाही, वडिलांनी जसे प्रयोग शेतीत केले, तसेच आपणही करू, असा निर्धार असलेल्या नरेंद्र यांचा शेती विकासाचा नाशिक ते नगरदेवळा हा दोनशे किलोमीटरचा प्रवास आजही सुरू आहे. नरेंद्र दर महिन्याला किमान तीनदा गावी जाऊन पीक व्यवस्थापनाकडे लक्ष देतात. शेतीच्या दैनंदिन नियोजनासाठी एक सालगडी आणि पोल्ट्रीसाठी एक कर्मचारी आहे. या दोघांना वर्षाकाठी सुमारे दीड लाख रुपये मेहताना दिला जातो.

असे आहे पीक नियोजन 

 शेतीच्या नियोजनाबाबत नरेंद्र बिरारी म्हणाले, की आठ एकर शेतीला ठिबक सिंचन केले आहे. मी कृषी पदवीकाधारक असल्याने पीक व्यवस्थापनाची चांगली माहिती आहे. दरवर्षी तज्ज्ञांच्या सल्याने पीक व्यवस्थापनात बदल करतो. पीक फेरपालटीवर भर आहे. दरवर्षी दोन एकरांवर बीटी कपाशी लागवड असते. कपाशीचे सरासरी मला एकरी १० क्विंटल उत्पादन मिळते. खर्च वजा जाता वीस हजारांचा नफा मिळतो. गेल्या वर्षी तीन एकर केळी होती. एका क्षेत्रातील कापणी आटोपली की दुसऱ्या क्षेत्रामधील केळी उत्पादनास सुरवात होते असे नियोजन केले आहे. केळी काढणीनंतर जमिनीची नांगरट करून दुसऱ्या पिकाच्या लागवडीचे नियोजन करतो. मला सरासरी एकरी ३५ टन उत्पादन मिळते. गेल्या वर्षी केळी पिकाचा खर्च वजा जाता मला दोन लाखांचा नफा मिळाला. व्यापारी शेतावर येऊन केळी खरेदी करतात.  मी एप्रिलमध्ये दोन एकरांवर १० फूट बाय १२ फूट अंतराने साग लागवड केली. त्यामध्ये डिसेंबर महिन्यात केळीची ६ फूट बाय ५ फूट अंतराने लागवड केली. सध्या सागाची वाढ बारा फुटांची झाली आहे. मी निवडलेली सागाची जात उंच वाढणारी आणि लहान फांद्याची आहे. त्यामुळे केळीच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होणार नाही. दुसऱ्या एक एकर क्षेत्रावर डिसेंबर महिन्यात पाच फूट बाय पाच फूट अंतराने केळी लागवड केली आहे. केळी आणि सागाला ठिबक सिंचन केले आहे. सागाची पहिली कापणी दहा वर्षांनी होईल, त्यानंतर दुसरी कापणी सहा वर्षांनी त्यापुढील कापणी चार वर्षांनी करण्याचे नियोजन आहे. सर्व पिकांना मी कोंबडीखताचा वापर करतो.  माझ्या वडिलांनी एकदा शतावरी लागवडीचा प्रयोग केला होता. त्यात त्यांना अपयश आले होते. यंदा साग लागवड करतानाही लोकांनी शंका व्यक्त केली. परंतु एक शाश्वत उत्पादन म्हणून सागाची लागवड केली आहे. सागाची गळलेली पाने शेतात कुजवितो. बांधावरही पाच बाय पाच फुटांवर साग लागवड केली आहे. केळी पिकाला शिफारशीनुसार खतमात्रा देतो. त्यामुळे आर्थिक बचत होते. केळी कापणीनंतरचे अवशेष शेतामध्ये रोटाव्हेटरने बारीक करून मिसळून देतो. सेंद्रिय घटक जागेवरच कुजल्याने सेंद्रिय कर्ब वाढीस मदत झाली. शेतीच्या दैनंदिन व्यवस्थापनासाठी एक सालगडी आहे. त्याच्या बरोबरीने नियोजन केले जाते. पीक व्यवस्थापनाबाबत परिसरातील प्रयोगशील शेतकऱ्यांच्या बरोबरीने चर्चा करतो. त्याचा पीक उत्पादनवाढीस फायदा झाला आहे.

कुक्कुटपालनाला केली सुरवात 

 शेतीची सूत्रे

संपर्क ः नरेंद्र बिरारी, ९८२२७७००६०