कीटकांनी सहजीवी संबंधामध्ये जगण्याच्या पद्धतींचा विकास सुमारे १०० दशलक्ष वर्षापूर्वीच केला असल्याचे नुकत्याच सापडलेल्या एका जीवाष्म्यावरून दिसून आले आहे. मुंग्यासह जगण्यासाठी आवश्यक तरी सर्व क्लृत्या त्या काळापासूनच वापरात असल्याचे स्पष्ट होते. आग्नेय आशियाच्या परिसरामध्ये सुमारे १०० दशलक्ष वर्षापूर्वी एका झाडाच्या खोडातून स्रवणाऱ्या डिंकाच्या रसामध्ये चिकटून एक लहान कीटक मृत झाला. त्याचे जीवाष्म झाले. या जीवाष्म्याचा अभ्यास कॅलटेक विद्यापीठातील कीटकशास्त्रज्ञ सहायक प्रो. जोई पार्कर यांनी केला आहे. या कीटकाच्या चांगल्या प्रकारे संवर्धित झालेल्या सर्वात जुन्या जीवाष्म्याद्वारे कीटकांच्या वर्तनासोबतच सहजिवी संबंधाचे उत्तम उदाहरण पुढे आणले आहे. त्याचे निष्कर्ष जर्नल इलाइफमध्ये प्रकाशित करण्यात आले आहेत. प्राण्यांच्या उत्क्रांतीदरम्यान दोन प्रजातीतील सहजीवी संबंध सातत्याने पुढे येत राहतात. या संबंधाचा आवाका दोघांच्या फायद्यावर अवलंबून असतो. उदा. माणूस आणि त्याचा पाळीव कुत्रा, पट्टकृमी आणि त्याचा यजमान. असा गुंतागुंतीच्या सहसंबंधांचा नमुना मुंग्या आणि अन्य लहान कीटकांमध्ये आढळून येताे. (या लहान कीटकांना मायर्मेकोफिलेस म्हणजेच मुंग्याप्रेमी या नावाने ओळखले जाते.) यामध्ये मुंग्यांच्या गुंतागुंतीची सामाजिक वसाहती स्थापन करण्याची क्षमता महत्त्वाची ठरते. या मुंग्या भक्षकांना दूर ठेवतात, त्याच्या वसाहतीमध्ये अन्नाचा मोठा साठा असतो, यामुळे मुंग्यांच्या वसाहती कीटकांसाठी उत्तम रहिवास ठरतात. मुंग्यांमध्ये राहण्यायोग्य सामाजिक बदल, रासायनिक जुळवणूक या कीटकांमध्ये दिसून येते. मुंग्यांच्या सामाजिक वर्तनाची बाब ९९ दशलक्ष वर्षापूर्वीच्या पहिल्या जीवाष्म्यातून दिसून येते. हा मेसोझॉईक कालखंडातील क्रेटासियस काळातील जीवाष्म आहे. नुकत्याच सापडलेल्या या काळातील कीटकांच्या जीवाष्म्यामुळे कीटकांनी मुंग्यांच्या वसाहतींचा फायदा घेण्यात तेव्हापासून सुरुवात केल्याचे दिसून येते. सामाजिक परजीवी जीवनशैली ही उत्क्रांतीच्या या काळातही दिसून येते. त्याविषयी माहिती देताना पार्कर यांनी सांगितले, की भुंगेरे आणि मुंग्या यांचे संबंध आजवरच्या ज्ञान प्राणी विश्वातील सर्वात प्राचीन वर्तन सहसंबंध आहेत. यशस्वीरीत्या दीर्घकाळ तग धरण्यासाठी सहजीवी संबंध अत्यंत महत्त्वाचे असल्याचे या जीवाष्म्यामुळे दिसून येते. जीवाष्म्याविषयी...