बैलामधील खांदेसुजीची कारणे, लक्षणे अोळखून उपचार करा
उन्हाळ्यात किंवा पावसाळ्याच्या सुरवातीला नांगरणी, कुळवणी अशी मशागतीची बरीच कामे बैलाकडून केली जातात. त्यामुळे बैलांमध्ये खांदेसूज अाढळून येते. खांदेसुजीवर वेळीच पशुवैद्यकाकडून उपचार करून बैलांना सतत कामाचा ताण देऊ नये.
उन्हाळ्यात व पावसाळ्याच्या सुरवातीला शेतीतील कामासाठी बैलाचा वापर केला जातो. शेतकामासाठी जनावरे वापरल्यामुळे ते यंत्राला पर्याय ठरतात. परंतु कामाच्या अती ताणामुळे बैलांमध्ये खांदेसूज अाढळून येते.
मानेवरील जू मानेस सतत घासन्यामुळे बैलाचे खांदे सुजतात.शेतकाम करताना मानेची कातडी जू व जुला असणारी खीळ यामध्ये चेंगरते व खांदेसूज होते.काही वेळा जुचा मानेवर टेकणारा पृष्ठभाग हा अत्यंत खडबडीत असतो.काहीवेळा बैलजोडी कमीजास्त उंचीची असल्यामुळे जनावरांच्या मानेवर ठेवले जाणारे जू हे समांतर राहात नाहीत परिणामी जू तिरकस ओढले जातात. त्यामुळे दोन्ही बैलांचे खांदे सुजतात. तरुण वयातील जनावरांना व सतत कामाचा ताण असणाऱ्या जनावरांना खांदेसूज जास्त होते.जनावरांना अचानक जास्त प्रमाणात शेत कामास जुंपल्याने.बैलगाडीत जास्त वजन भरून ओढायला लावल्याने.कच्च्या व खराब रस्त्स्यावर जास्त वजन असणारी बैलगाडी ओढायला लावल्यासखांद्यावरील भागावर सूज येते. खांद्याची कातडी व त्याखालील त्वचेच्या भागावर सूज येते.जू ओढताना खांद्याची कातडी ही मागच्या बाजूस जोराने ओढली गेल्यामुळे कातडीखालील पडदा वेगळा होऊन त्वचेखाली रक्त साचते.खांद्यावरील सूज गरम व अत्यंत वेदनादायी असते.सुजेचा आकार हा लिंबा एवढा ते फुटबाॅल एवढा असतो.ही सूज मऊ, पाणी असणारी ते कडक लागणारी असू शकते.सुजलेला भाग फुटून पाणी येऊ शकते .खांद्यावर अशी सूज आल्यामुळे जनावर काम करू शकत नाहीत व त्यामुळे शेतकामाचा खोळंबा होतो. बहुधा खांदेसूज झालेले जनावर विनाउपचार कामास जुंपल्यास कातडीवर लहान जखम होऊन गळूब / बेंड येतात.खांद्यावर मोठी जखम झाल्यास त्यात रोगजंतूचा शिरकाव होऊन असाडी पडते. अनेकदा प्रथम खांद्यावर लहान आकाराच्या गाठी येतात व त्या वाढून खांद्याचा कर्करोगसुद्धा होतो.मानेवर कातडी गुंडाळली जाते किंवा सुरकुत्या पडतात.जनावरास कामास जुंपल्यास प्रचंड वेदना होतात.अशा प्रकारची लक्षणे आपल्या जनावरात दिसल्यास जवळच्या पशुवैद्यकाकडून खालीलप्रमाणे उपचार करावा.नुकत्याच झालेल्या खांदेसुजीत सुजलेल्या भागावर ४ ते ५ दिवस पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याने खांदेसूज कमी करणारा मलम लावावा.पहिल्यांदाच सूज अाली असेल तर बर्फाने ३ - ४ दिवस शेकावे.मॅग्नेशियम सल्फेट ग्लिसरीन मध्ये मिसळून खांद्यावर लावल्याससुद्धा नुकतीच आलेली सूज कमी होते.जुन्या सुजेत गरम वाळू कपड्यात गुंडाळून खांद्यास ४ - ५ दिवस शेक द्यावा, गरम पाण्यानेसुद्धा शेक दिला तरी चालतो.शेक देताना जनावरास भाजणार / पोळणार नाही याची खात्री करून घ्यावी अन्यथा त्वचा भाजण्याची शक्यता असते. गरम पाणी किंवा भुसा याचे तापमान आपल्या शरीराच्या तापमानाच्या पेक्षा थोडे जास्त असावे. यासाठी गरम पाणी, वाळू किंवा भूशास प्रथम आपण स्पर्श करून पाहावे म्हणजे त्याचे तापमान कमी आहे याची खात्री होईल.खांद्यावर आलेल्या गाठी या मऊ पू असणाऱ्या असतील तर पशुवैद्यकाकडून छोटी शस्त्रक्रिया करून घेऊन त्यातील पू काढून टाकावा व त्याचे रोज ड्रेसिंग करावे. उपचार चालू असताना जनावरास अजिबात कामास जुंपू नये व पूर्ण पणे आराम द्यावा. औषधोपचाराने जर खांद्यावरील गाठी कमी होत नसतील तर खांद्यावर पशुवैद्यकाकडून छोटीशी शस्त्रक्रिया करून त्या काढून टाकाव्यात व त्यानंतर पशुवैद्यकाच्या सल्ल्याप्रमाणे योग्य औषधोपचार व काळजी घ्यावी.खडबडीत पृष्ठभाग असणारे जू बदलावेत.समान उंचीची बैलजोडी कामास जुंपावी. दोन्ही बैलांच्या खांद्यावर पडणारे वजन हे समान असावे. बैलांना भरपूर काम न देता थोड्या थोड्या विश्रांतीने काम द्यावे. जनावरांना सतत कामाचा ताण देऊ नये.जनावरांना अचानक जास्त प्रमाणात शेत कामास जुंपू नये.बैलगाडीत जास्त वजन भरून ओढायला लाऊ नये. कच्च्या व खराब रस्त्यावर जास्त वजन असणारी गाडी ओढायला लावू नये. संपर्क : डॉ. गिरीश यादव, ७६६६८०८०६६ (मुंबई पशुवैद्यक महाविद्यालय, परळ, मुंबई)