Swarali Pawar
गांडूळ खत माती भुसभुशीत करते, पाण्याची धरून ठेवण्याची क्षमता वाढवते आणि जमिनीतील सूक्ष्मजीवांना चालना देऊन पिकांची वाढ व उत्पादन सुधारते.
PoCRA व फलोत्पादन अभियानांतर्गत शेतकऱ्यांना ३०,००० रुपयांपर्यंत अनुदान मिळते आणि महिला, अनुसूचित जाती-जमाती व दिव्यांग शेतकऱ्यांना प्राधान्य दिले जाते.
गांडूळ खतासाठी इसेनिया फोएटिडा ही विदेशी जात सर्वात उपयुक्त आहे जी जमिनीत खोलवर न जाता वरच्या थरात खत निर्मिती करते.
गांडूळ केंद्रासाठी नेहमी ओलसर, हवेशीर आणि सावलीत राहील अशी जागा निवडावी कारण थेट उन्हात किंवा पाणथळ जागी गांडूळ वाढत नाही.
१ मीटर लांब, ६० सें.मी. रुंद व २० सें.मी. खोल खड्डा खोदून किंवा त्या आकाराच्या प्लास्टिकच्या पिशव्यांमध्ये त्यात अर्धे कुजलेले सेंद्रिय पदार्थ व अर्धे कंपोस्ट खत भरावे आणि २००० गांडुळे सोडावीत.
गांडूळ सोडल्यानंतर खड्ड्यावर गोणपाट टाकून दिवसातून २-३ वेळा पाणी शिंपडावे आणि खड्डा नेहमी ओलसर पण न पाणथळ ठेवावा.
सुमारे ४० ते ४५ दिवसांत गांडूळ खत तयार होते आणि खत काळसर तपकिरी झाल्यावर ते तयार असल्याचे संकेत मिळतात
तयार गांडूळ खत हेक्टरी ५ टन प्रमाणात वापरल्यास माती सुपीक व पिके जोमदार होतात आणि रासायनिक खतांना पर्याय देणारा हा नैसर्गिक मार्ग प्रत्येक शेतकऱ्याने स्वीकारावा.