Swarali Pawar
देशी किंवा गावठी गायींचे विदेशी वळूशी कृत्रिम रेतनाद्वारे संकरण केल्यास संकरित गाय तयार होते. यात स्थानिक गुणधर्म आणि विदेशी दुधक्षमता दोन्हींचा समतोल असतो.
देशी गायींचे दूध उत्पादन कमी असते, तर संकरित गायी सरासरी जास्त दूध देतात. संकरणामुळे शेतकरी आणि दुग्धव्यवसायाला आर्थिक फायदा मिळतो.
गोठा हवेशीर नसेल, आहार योग्य नसेल किंवा पाणी कमी मिळाल्यास दूध घटते. उन्हाळ्यातील उष्णता आणि ताणामुळेही संकरित गायांचे दूध कमी होऊ शकते.
गावठी किंवा नोंद नसलेल्या गायीचे विदेशी वळूशी कृत्रिम रेतन करावे. पहिली पिढी 50% विदेशी रक्ताची ठेवावी आणि पुढील पिढ्यांत संतुलित प्रमाण राखावे.
जास्त विदेशी रक्त नेहमी जास्त दूध देत नाही. 50 ते 75 टक्के रक्तप्रमाण संतुलित ठेवल्यास उत्पादन आणि आरोग्य दोन्ही चांगले राहते.
कोणत्या गायीवर कोणत्या वळूचे वीर्य वापरले हे नोंदवहीत लिहावे. नोंदी शुद्ध राहिल्यास भावकी पाळी टळते आणि उत्तम पिढी तयार होते.
गोठा हवेशीर, थंडावा देणारा आणि स्वच्छ असावा; पाणी–चारा नेहमी उपलब्ध ठेवावा. व्यवस्थापन चांगले असल्यास दूध उत्पादन सातत्याने वाढते.
संकरित गायींना आजार, हवामानातील ताण आणि प्रतिकारशक्ती कमी होण्याची शक्यता असते. परजीवी नियंत्रण, लसीकरण आणि स्वच्छता पाळल्यास हे धोके कमी होतात.